ภัยเงียบวัยทำงาน ภาวะทางใจ “กับดักมืออาชีพ” อาจทำให้เกิดโรคจิตเวช-ซึมเศร้า
รู้จักกับ “Professionalism Trap” ภาวะดักความเป็นมืออาชีพในที่ทำงาน แบบมาตรฐานสูง หวาดกลัวความผิดพลาด คล้ายโรคบุคลิกภาพย้ำคิดย้ำทำ อาจกลายเป็นโรคซึมเศร้า-วิตกกังวล-ภาวะหมดไฟ
KEY
POINTS
- ภาวะ “กับดักมืออาชีพ” (Professionalism Trap) คือภาวะทางใจที่เกิดกับคนวัยทำงานที่ยึดติดกับความสมบูรณ์แบบและตั้งมาตรฐานตัวเองไว้สูงเกินไป ทำให้รู้สึกว่าต้องดีที่สุดตลอดเวลา
- ผู้ที่มีภาวะนี้มักไม่กล้ายอมรับความผิดพลาดหรือแสดงความอ่อนแอ พยายามควบคุมภาพลักษณ์และอารมณ์ของตนเองอยู่เสมอจนกลายเป็นภาระทางใจ
- หากปล่อยทิ้งไว้โดยไม่จัดการ อาจส่งผลให้เกิดความเครียดสะสมรุนแรง และนำไปสู่ปัญหาสุขภาพจิตในระยะยาว เช่น ภาวะหมดไฟ โรควิตกกังวล และโรคซึมเศร้าได้
พญ.นงนุช สัตกรพรพรหม จิตแพทย์ แพทย์ผู้ชำนาญการด้านจิตเวช ศูนย์สุขภาพใจ โรงพยาบาลวิมุต กล่าวว่า กับดักความเป็นมืออาชีพในที่ทำงาน หรือ Professionalism Trap เป็นภาวะทางใจที่คล้ายกับโรคบุคลิกภาพย้ำคิดย้ำทำ (Obsessive Compulsive Personality Disorder: OCPD) มักเกิดขึ้นกับคนที่ให้ความสำคัญกับความสมบูรณ์แบบ ความเป็นระเบียบ และความถูกต้องมากเกินไป รวมถึงผู้ที่ตั้งมาตรฐานกับตัวเองไว้สูง
บางคนเติบโตมาในครอบครัวที่เน้นความสมบูรณ์แบบ อีกทั้งอาจได้รับแรงกดดันจากสังคมที่ทำงานซึ่งแข่งขันสูง ปัจจัยเหล่านี้ทำให้เข้าไปติดกับดักโดยไม่รู้ตัว และรู้สึกว่าตัวเองต้อง "ดีที่สุด" ตลอดเวลา หากมีอาการและปล่อยไว้นานจนปล่อยวางไม่ลง อาจนำไปสู่ความเครียดสะสมและปัญหาสุขภาพจิตในระยะยาว เกิดโรคซึมเศร้า-วิตกกังวล-ภาวะหมดไฟ
อาการภาวะ Professionalism Trap
- การไม่กล้าพูดคำว่า “ฉันทำไม่ได้” เพราะกลัวถูกมองว่าไร้ความสามารถ
- การพยายามวางมาดเข้มแข็งตลอดเวลาเพราะเชื่อว่าความอ่อนแอคือความล้มเหลว
- ยึดติดว่าทุกอย่างต้องสมบูรณ์แบบจนไม่ยอมรับข้อผิดพลาดใด ๆ และ
- รู้สึกว่าต้องควบคุมอารมณ์และภาพลักษณ์อยู่เสมอจนกลายเป็นภาระใจ
อาการเหล่านี้ นับได้ว่าเป็นต้นเหตุสำคัญ เพราะสมองของมนุษย์ทำงานร่วมกันระหว่าง Prefrontal Cortex ซึ่งควบคุมเหตุผลและการยับยั้งชั่งใจ กับ Amygdala เกี่ยวข้องกับอารมณ์ ความกลัว และความกังวล หากสมดุลระหว่างสองส่วนนี้ถูกรบกวน จะตอบสนองต่อความผิดพลาดแรงเกินจริง ส่งผลให้สมองหลั่งสารกระตุ้นความเครียดซ้ำ ๆ จนระบบควบคุมอารมณ์อ่อนแรงลง และในระยะยาว ภาวะนี้อาจนำไปสู่โรคซึมเศร้า โรควิตกกังวล และภาวะหมดไฟ (Burnout)
พญ.นงนุช กล่าวว่า Prefrontal Cortex คือกับดักความเป็นมืออาชีพที่นอกจากจะทำร้ายตัวเอง อาจส่งผลกระทบให้คนรอบข้างด้วยเช่นกัน แบ่งเป็น 2 กรณี
- การสร้างบรรยากาศความกดดัน เพราะผู้ที่ยึดติดกับความสมบูรณ์แบบมักคาดหวังว่าคนอื่นต้องมีมาตรฐานที่สูงเท่ากับตัวเอง ทำให้เพื่อนร่วมงานรู้สึกเครียด อึดอัด และเหมือนถูกจับตามองอยู่เสมอ
- การสร้างความหงุดหงิดรำคาญใจ เพราะการกลัวความผิดพลาดอาจทำให้เกิดนิสัยที่ละเอียดเกินจำเป็น เช่น การเช็กงานซ้ำ ๆ หรือถามคำถามเดิมซ้ำไปซ้ำมา แม้จะทำไปด้วยเจตนาที่ดี แต่กลับสร้างความน่ารำคาญให้คนในทีมโดยไม่รู้ตัว
โดยเฉพาะอาชีพที่ต้องรับผิดชอบสูง เช่น บุคลากรทางการแพทย์ ผู้บริหาร นักวิชาการ หรือศิลปิน ที่เผชิญแรงกดดันให้ต้องดีพอตลอดเวลา ดังนั้น หากใครที่พบว่าตัวเองกำลังเผชิญกับภาวะนี้อยู่ ควรเรียนรู้ที่จะมีสมดุลระหว่างความรับผิดชอบกับความเมตตาต่อตัวเอง เริ่มจากการต้องเข้าใจว่าคุณค่าของัวเรา ไม่ได้ขึ้นอยู่กับความสำเร็จที่สมบูรณ์แบบเท่านั้น ลองเปลี่ยนจากการตั้งเป้าหมายใหญ่ที่ไกลเกินเอื้อม มาเป็นการตั้งเป้าหมายที่เหมาะสมกับความสามารถจะดีกว่า
เพราะทุกความสำเร็จที่เกิดขึ้นระหว่างทาง จะเป็นสิ่งที่ช่วยเติมเต็มและตอกย้ำว่าเราทุกคนมีคุณค่าในทุกก้าวที่เดิน และนอกจากการปรับความคิดแล้ว สิ่งที่คนทำงานควรทำควบคู่ไปด้วยคือการทำกิจกรรมผ่อนคลายความเครียด รวมถึงต้องพักผ่อนให้เพียงพอ ออกกำลังกาย และสร้างสมดุลระหว่างงานและชีวิตส่วนตัว(work-life balance) แต่ถ้ารู้สึกว่าความกดดันมันหนักจนรับไม่ไหว ลองเข้ามาพูดคุยกับจิตแพทย์จะดีที่สุด