ACT จับตา 'จัดหารถเมล์ EV' 1.5 หมื่นล้าน ชี้ 5 จุดบทเรียนต้องระวังทุจริต

ดร.มานะ นิมิตรมงคล ประธานองค์กรต่อต้านคอร์รัปชัน (ประเทศไทย) (ACT) ให้สัมภาษณ์กับ “ฐานเศรษฐกิจ” เกี่ยวกับการเกาะติดโครงการจัดหาเพื่อเช่ารถโดยสารประจำทางปรับอากาศพลังงานสะอาด (รถเมล์ EV) จำนวน 1,520 คัน วงเงิน 15,355 ล้านบาท ระยะเวลาการเช่า 7 ปี โดยเน้นย้ำถึงประสบการณ์การตรวจสอบและข้อร้องเรียนในอดีตของการดำเนินโครงการขององค์การขนส่งมวลชนกรุงเทพ (ขสมก.) ที่เคยประสบปัญหาความไม่โปร่งใสจนทำให้โครงการล่าช้า

ดร.มานะ ระบุว่า เป็นเรื่องที่น่าเสียดายที่ประชาชนในกรุงเทพฯ ยังคงต้องใช้รถเมล์เก่า โทรม และเสียอยู่บ่อยครั้งตามท้องถนน ทั้งที่ปริมาณรถที่มีอยู่ก็ไม่เพียงพอต่อการให้บริการประชาชน สาเหตุสำคัญที่พบเห็นอยู่บ่อยครั้งคือ ขสมก. มีความล่าช้าอย่างมากในการจัดหารถมาให้บริการตลอดระยะเวลา 10 กว่าปีที่ผ่านมา

ประธาน ACT ชี้ว่า ทุกครั้งที่มีการจัดหารถ ไม่ว่าจะด้วยวิธีการเช่าหรือซื้อ ก็มักจะมีเรื่องของคอร์รัปชันเข้ามาเกี่ยวข้อง ซึ่งทำให้โครงการยืดเยื้อหรือไม่สามารถจัดการได้สำเร็จ การทุจริตเหล่านี้บางครั้งเกิดจากความร่วมมือกันระหว่างเจ้าหน้าที่กับเอกชน หรือบางครั้งก็เป็นพฤติกรรมของเอกชนโดยตรงที่สร้างปัญหา

ประสบการณ์ข้อร้องเรียนในการจัดหารถที่ผ่านมา

จากข้อมูลการร้องเรียนมาที่ ACT ดร.มานะ ระบุว่า ที่ผ่านมาพบปัญหาที่เกิดขึ้นในอดีตหลายรูปแบบ

1. การหลีกเลี่ยงภาษีและการแสดงข้อมูลเท็จ เมื่อประมาณเกือบ 10 ปีที่แล้ว เคยมีกรณีที่จะมีจัดหารถเมล์ NGV โดยแสดงรายการว่าเป็นรถที่ผลิตในประเทศมาเลเซีย แต่แท้จริงแล้วเป็นการสวมสิทธิ์นำรถจากประเทศจีนไปพักที่มาเลเซียแล้วนำเข้าประเทศไทยเพื่อหลีกเลี่ยงภาษี

2. การเขียนเพื่อเอื้อประโยชน์ ที่มีการร้องเรียนอยู่บ่อยครั้งในการเขียนข้อกำหนดที่เอื้อประโยชน์ให้กับเอกชนรายใดรายหนึ่ง เช่น การกำหนดเงื่อนไขที่ไม่จำเป็นต่อหน่วยงาน แต่ทำให้ค่าใช้จ่ายสูงขึ้น อย่างการกำหนดให้รถเช่าต้องผ่านระบบป้องกันสนิมชนิดพิเศษและมีราคาแพง ผู้ร้องเรียนให้ข้อมูลว่าเงื่อนไขที่ระบุถึงคือ ระบบชุบเคลือบป้องกันสนิมทั้งคัน คล้ายกับการทำรถเก๋ง แต่เมื่อนำมาใช้กับรถเมล์ซึ่งมีขนาดใหญ่ ทำให้มีผู้ผลิตที่มีศักยภาพทำได้น้อยมาก 

3. ปัญหา Local Content และการจำกัดหน่วยงานรับรอง ในกรณีการซื้อหรือเช่ารถ ยังมีการร้องเรียนบ่อยครั้งเกี่ยวกับชิ้นส่วนประกอบภายในประเทศ (Local Content) โดยมีการกำหนดให้การรับรองต้องมาจากหน่วยงานใดหน่วยงานหนึ่งเป็นการเฉพาะ ทั้งที่หน่วยงานที่สามารถรับรองเรื่อง Local Content มีหลายแห่ง เช่น สถาบันยานยนต์ สภาอุตสาหกรรม กระทรวงอุตสาหกรรมฯ การจำกัดให้รับรองแค่รายเดียวอาจทำให้เกิดข้อร้องเรียนการล็อคสเปคได้

4. สิทธิผลประโยชน์เชิงพาณิชย์ เช่น ป้ายโฆษณาที่อยู่ข้างรถและภายในรถ จะต้องมีการเขียนให้ชัดเจนตั้งแต่ต้นว่าเป็นสิทธิผลประโยชน์ของใคร และหากจะเป็นสิทธิของเอกชนผู้ให้เช่า ก็ต้องมีการบอกตั้งแต่แรกและลดราคากันลงไป จะมาเจรจาต่อรองกันภายหลังไม่ได้ เนื่องจาก ขสมก. เป็นผู้จ่ายค่าเช่ารถไปแล้ว

5. การซ่อมบำรุงและระยะเวลาการให้บริการ ในกรณีรถเช่าที่มีสัญญาซ่อมบำรุง ต้องมีความชัดเจนว่า หากรถเสีย เอกชนจะกู้รถหรือนำรถไปซ่อมและส่งมอบคืนให้กับ ขสมก. ภายในระยะเวลากี่วัน เพราะเรื่องนี้มีผลโดยตรงต่อปริมาณรถที่ใช้บริการประชาชน รวมถึงการกำหนดที่ตั้งของศูนย์ซ่อมว่าอยู่ในกรุงเทพฯ หรือชานเมือง ก็มีผลต่อระยะเวลาด้วยเช่นกัน

ข้อเสนอแนะเพื่อสร้างความโปร่งใสและหยุดปัญหาซ้ำซ้อน

ดร.มานะ มีคำแนะนำไปยังรัฐบาล กระทรวงคมนาคม รวมทั้งขสมก. หากต้องการหยุดปัญหาในลักษณะนี้ได้ จะต้องมีการเปิดให้สาธารณชนสามารถตรวจสอบได้อย่างเต็มที่ และควรเปิดโอกาสให้ภาคเอกชนที่อยู่ในอุตสาหกรรมรถยนต์ โดยเฉพาะผู้ผลิตรถโดยสาร แสดงความคิดเห็นกันอย่างเต็มที่

“ผลประโยชน์ของหน่วยงานและผลประโยชน์ของผู้โดยสารจะต้องมีความชัดเจน ผู้บริหาร ขสมก. ควรรับฟังและตอบทุกข้อสงสัยอย่างตรงไปตรงมา เพื่อนำมาซึ่งความรับผิดชอบในอนาคต” ดร.มานะ กล่าว

สำหรับประชาชนหรือผู้ที่มีข้อมูลที่สงสัยในโครงการนี้ สามารถแจ้งเบาะแสมาทางแชทบอท Corruption Watch ขององค์กรต่อต้านคอร์รัปชัน (ประเทศไทย) ซึ่งทำร่วมกับทางจุฬาฯ ได้ โดยจะมีการศึกษาและเก็บข้อมูลประเด็นคอร์รัปชันอย่างต่อเนื่อง