สูตร HHI วัด “ซีพีซื้อโลตัส” เข้าเกณฑ์ผูกขาด

การทุ่มเม็ดเงินกว่า 3.38 แสนล้านบาท เข้าซื้อกิจการของ “เทสโก้” ในไทยและมาเลเซีย ทำให้ “เครือเจริญโภคภัณฑ์” หรือ ซีพี ถูกจับจ้องว่า เข้าข่ายการผูกขาดธุรกิจค้าปลีกเมืองไทยหรือไม่ เพราะเป็นที่รู้กันว่า “ซีพี” เป็นเจ้าของธุรกิจร้านสะดวกซื้ออันดับ 1 ของเมืองไทยอย่าง “เซเว่น-อีเลฟเว่น”  และ “แม็คโคร”  เบอร์ 1 ในธุรกิจ Cash & Carry  ขณะที่ “เทสโก้ โลตัส” ก็เป็นเบอร์ 1 ในธุรกิจไฮเปอร์มาร์เก็ต การถือครอง 3 บิ๊กในอุตสาหกรรมค้าปลีก “ซีพี” คงปฏิเสธยากว่าเข้าข่ายการผูกขาดหรือไม่

อีกมุมมองที่น่าสนใจจากนักวิชาการ ผู้คลุกคลีและศึกษาถึงเส้นทางธุรกิจค้าปลีก ค้าส่งเมืองไทยมายาวนาน รวมถึงดีลการซื้อกิจการของ “เทสโก้  โลตัส” ครั้งนี้ “ผศ.ดร.บุปผา  ลาภะวัฒนาพันธ์”  อาจารย์ประจำคณะนิเทศศาสตร์  มหาวิทยาลัยหอการค้าไทย ให้ทรรศนะเรื่องนี้ว่า

หากวิเคราะห์โดยยึด การวัดการกระจุกตัวของตลาดโดยรวม ด้วยวิธี  HHI หรือ  Herfindahl-Hirschman Index  ซึ่งเป็นวิธีที่นิยมกันมาก ในการวิเคราะห์การกระจุกตัวของตลาด เพราะสามารถวัดขนาดของผู้ค้าหรือส่วนแบ่งทางการตลาด (Market Share) ของผู้ค้าหรือผู้ให้บริการนั้นๆ ตลอดจนจำนวนผู้ค้าหรือผู้ให้บริการในตลาดทั้งหมด ข้อดีของดัชนี HHI จะทำให้มองเห็นระดับความรุนแรงของการแข่งขันในตลาดได้อย่างชัดเจน

อาจจะดูเป็นวิชาการ แต่หากจะบอกว่า ตลาดค้าปลีก Modern Grocery Market ในประเทศไทย มีผู้ประกอบการหลักๆอยู่ประมาณ 24 ราย ส่วนผู้ประกอบการขนาดกลางและขนาดย่อมราว 1,500 ราย  มีมูลค่าการขายกว่า 1.001ล้านล้านบาท โดยมี CPALL ครองส่วนแบ่งทางการตลาดเป็นอันดับหนึ่ง 52.05% รองลงมาคือ เทสโก้ โลตัส 17.3%,  Big C (BJC) 10.1% และ Central  6.0% ตามลำดับ

จากตารางนี้ จะเห็นถึงโครงสร้างตลาด Modern Grocery Market ในประเทศ แบ่งเป็น 2 ประเด็น คือ 1. โครงสร้างตลาด Modern Grocery Market ก่อนการซื้อ Tesco Lotus กระจุกตัวอย่างไร และ 2. โครงสร้างตลาด Modern Grocery Market หลังจากที่ CP ซื้อ Tesco Lotus กระจุกตัวอย่างไร

ก่อนที่ CP ALL (บริษัทที่ซีพี ใช้ซื้อเทสโก้ โลตัส) จะซื้อ Tesco Lotus ในประเทศไทยนั้น ตลาด Modern Grocery Market ก็มีการกระจุกตัวสูง โดยมีค่าดัชนี HHI ที่ 3,149 แต่ภายหลังจาก CP ALL ซื้อ Tesco Lotus แล้ว พบว่า โครงสร้างตลาด Modern Grocery Market ยิ่งกระจุกตัวเข้มข้นขึ้น อยู่ที่ 4,947 ซึ่งเพิ่มขึ้นจากเดิมถึง 1,787  ผลการวิเคราะห์ด้วยดัชนี HHI นี้ชี้ให้เห็นว่าปัญหาการกระจุกของตลาดมีสูงจนถึงสูงมาก จนมีแนวโน้มเข้าสู่การผูกขาด ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อคุณภาพของการบริการต่อทั้งผู้ผลิต ผู้จัดจำหน่าย และผู้บริโภค  

ขณะที่เกณฑ์อื่นๆ คือ หากต่ำกว่า 1,000 หมายถึง ตลาดมีการแข่งขันสูง และไม่มีใครผูกขาด หาก HHI index อยู่ระหว่าง 1,000 - 1,500 ตลาดมีการแข่งขันพอสมควรและหากเข้าใกล้ 1,800 แสดงว่าอาจมีผู้เล่นรายใหญ่  ครองส่วนแบ่งทางการตลาดเป็นสัดส่วนที่มาก และหากมีค่าสูงกว่า 1,800  ตลาดอาจมีการผูกขาด สุดท้ายหากมีค่าสูงถึง 10,000  จะเป็นตลาดแบบผู้ให้บริการรายเดียวและผูกขาดเบ็ดเสร็จ

หากดูในต่างประเทศ  The U.S. Department of Justice and Federal Trade Commission ได้กำหนดเกณฑ์การควบรวมธุรกิจที่ไม่ทำให้เกิดการแข่งขันที่ไม่เป็นธรรมใน  US Merger Guideline หากดัชนี HHI มีค่ามากกว่า 2,500 จุด ให้ถือว่าตลาดมีการกระจุกสูง และหากภายหลังจากการควบรวมกิจการมีผล ค่าดัชนีเพิ่มขึ้นมากกว่า 200 จุด คณะกรรมการฯจะพิจารณาการควบรวมธุรกิจนั้นว่ามีผลต่อการเพิ่มขึ้นของอำนาจตลาด และมีแนวโน้มนำไปสู่การผูกขาดหรือไม่

ขณะที่ UK Merger Guideline แนวทางการพิจารณาการควบรวมธุรกิจของ  สหราชอาณาจักร กำหนดว่า หากค่าดัชนี HHI มีค่ามากกว่า 2,000 จุดให้ถือว่าตลาดมีการกระจุกสูง และหากภายหลังจากการควบรวมกิจการมีผล ค่าดัชนีมากกว่า 250 จุด การควบรวมธุรกิจนั้นๆต้องพิจารณาว่ามีอำนาจเหนือตลาด และมีแนวโน้มที่จะลดการแข่งขันที่ไม่เป็นธรรมลง

ส่วน EU Merger Guideline แนวทางการพิจารณาการควบรวมธุรกิจของสหภาพยุโรปกำหนดเกณฑ์การแข่งขันที่ไม่เป็นธรรมว่า หากดัชนี HHI ก่อนการควบรวมธุรกิจมีค่ามากกว่า 2,000 จุด และถ้าดัชนีมีค่าเพิ่มขึ้น 150 จุด หลังการควบรวมธุรกิจ จะถือว่าเป็นการควบรวมที่เพิ่มอำนาจเหนือตลาดและมีแนวโน้มสูงที่จะนำไปสู่การผูกขาดต่อไป

ในเกณฑ์การพิจารณา Japanese Merger Guideline,  ของประเทศญี่ปุ่น คณะกรรมการการแข่งขันทางการค้าได้กำหนดเกณฑ์ไว้ว่า หากค้าดัชนี HHI ก่อนควบรวมธุรกิจ มีค่ามากกว่า 2,500 จุด และภายหลังจากการควบรวมกิจการมีผล ค่าดัชนี เพิ่มขึ้นมากกว่า 150 จุด การควบรวมธุรกิจนั้นจะต้องได้รับการพิจารณา

กลับมาที่ประเทศไทย การตัดสินชี้ขาดเป็นหน้าที่ของคณะกรรมการการแข่งขันทางการค้า (กขค.) จากข้อมูลข้างต้นจะเห็นว่า ก่อนเข้าซื้อ  Tesco Lotus และหลังการซื้อ Tesco Lotus ค่าดัชนี HHI เพิ่มขึ้นจากเดิมราว 1,787 จึงปฎิเสธไม่ได้เลยว่า CP ALL มีอำนาจเหนือตลาดเกือบจะสมบูรณ์  มีแนวโน้มผูกขาดเกือบเบ็ดเสร็จ

ดัชนี HHI เป็นเหมือนเกณฑ์ที่สากลใช้ในการพิจารณา แต่สำหรับบอร์ด กขค. จะใช้เกณฑ์อะไร สังคมจับตาดูอยู่...