ผู้สูงวัยกับปัญหาตาที่มองไม่เห็น

เมื่อวันอังคารที่ผ่านมา ได้มีผู้ใหญ่ที่ผมเคารพท่านหนึ่ง ที่ผมรู้จักท่านมานานกว่าสามสิบปี ได้นัดหมายเข้ามาพบผม ปกติก่อนหน้านั้น เรามักจะพบกันเฉพาะแต่งานสำคัญ ๆ เท่านั้น ช่วงที่ท่านเดินทางมาถึง ผมได้ลงไปรับท่านขึ้นมาที่ห้องทำงานของผม เพิ่งจะสังเกตเห็นว่าท่านแก่ตัวลงไปเยอะมาก ดูเหมือนว่าสายตาท่านก็มองไม่ค่อยเห็น ผมจึงได้ถามถึงสุขภาพของท่าน ท่านบอกว่าสายตาของท่าน หมอบอกว่าไม่น่าจะมีการรักษาให้หายได้แล้ว ซึ่งทำให้ผมคิดว่า น่าจะเป็นเพราะโรคทางสมองสำหรับผู้สูงวัยมากกว่า จึงไม่ได้พูดอะไรมากครับ

ผู้สูงวัยที่มีอายุมาก ๆ โดยทั่วไป มักจะพบว่ามีโอกาสประสบกับโรคทางด้านสมองเป็นส่วนใหญ่ อาจจะเป็นเพราะว่าสภาพร่างกายที่ทรุดโทรมไปตามกาลเวลา ซึ่งสมองส่วนหลังโดยเฉพาะบริเวณกลีบท้ายทอย (Occipital lobe) และบางส่วนของกลีบท้ายทอยด้านข้าง (Parietal-occipital area) ที่ได้รับผลกระทบในผู้สูงวัย ต้องพูดว่าสามารถเกิดจากหลายสาเหตุ แต่สาเหตุที่พบบ่อยของผลกระทบสมองส่วนหลังในผู้สูงอายุ คือ โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke) โดยเฉพาะ strokeที่หลอดเลือด posterior cerebral artery (PCA) ซึ่งเลี้ยงสมองส่วนท้ายทอย ทำให้เกิดอาการ เช่น สูญเสียการมองเห็นบางส่วน มองเห็นไม่ชัด หรือสูญเสียการรับรู้ด้านซ้ายหรือขวา (hemianopia) ทำให้เกิดโรคอัลไซเมอร์ หรือภาวะสมองเสื่อมแบบเฉพาะกลีบท้ายทอย (Posterior Cortical Atrophy) ซึ่งเป็นกลุ่มอาการที่เกิดจากการเสื่อมของสมองส่วนท้ายทอย ทำให้ผู้สูงวัยมีปัญหาด้านการมองเห็นเชิงรับรู้ เช่น อ่านหนังสือไม่ได้ มองเห็นภาพซ้อน หรือการกะระยะไม่ถูก เป็นต้น ผมจึงคิดว่าผู้ใหญ่ท่านที่มาพบผมนั้น คงจะมีอาการที่เกิดจากสาเหตุนี้แหละครับ

การหดตัวของสมอง (Cerebral atrophy) จากอายุหรือโรคประจำตัว สมองส่วนหลังสามารถหดตัวได้เช่นกัน ทำให้ประสิทธิภาพการทำงานลดลง ส่วนใหญ่มักเกิดร่วมกับภาวะสมองเสื่อม หรือการเสื่อมตามวัย อย่างไรก็ตาม อีกสาเหตุหนึ่งที่ทำให้สมองเสื่อม อาจจะเกิดจากอุบัติเหตุทางสมอง (Trauma) เช่น การพลัดตกหกล้มแล้วกระแทกด้านหลังศีรษะ ซึ่งจะทำให้ผู้สูงวัยเกิดเลือดออกใต้เยื่อหุ้มสมอง (subdural hematoma) หรือความเสียหายต่อสมองส่วนท้ายทอยได้เช่นกัน นอกจากนี้ยังมีบางท่านที่เกิดจากเนื้องอกในสมอง การกดเบียดจากซีสต์ ทำให้เกิดภาวะน้ำในสมอง (hydrocephalus) อาจกดทับสมองส่วนหลังได้ นี่ก็อาจเป็นอีกหนึ่งเหตุผล การขาดออกซิเจนเรื้อรัง หรือการไหลเวียนเลือดไม่ดีในผู้สูงอายุ ทำให้สมองส่วนที่อยู่ไกลจากหัวใจ เช่น ส่วนท้ายทอย ได้รับเลือดน้อย ก็เป็นไปได้เช่นกัน

ในฐานะของคนที่ใกล้เข้าสู่วัยเสี่ยง เราเองควรจะต้องบอกคนใกล้ชิดไว้เสมอว่า ให้เขาควรเฝ้าระวังผู้สูงวัยไว้ ถ้าพบอาการของผู้สูงวัยว่า ถ้าสงสัยการมองเห็นผิดปกติ เช่น มองไม่เห็นบางส่วน ภาพซ้อน หรือสับสนกับสิ่งที่เห็น การทรงตัวไม่ดี เดินเซ หรือเวียนศีรษะ หรือไม่สามารถในการแยกแยะวัตถุ หรือประสิทธิภาพการอ่านลดลง สูญเสียการรับรู้ทิศทางหรือพื้นที่ (spatial awareness) หากสังเกตว่าผู้สูงวัยมีอาการผิดปกติด้านต่าง ๆ เหล่านี้ ควรรีบพาไปพบแพทย์ระบบประสาท (neurologist) และการตรวจ MRI/CTสมอง ซึ่งจะช่วยระบุสาเหตุได้แม่นยำโดยด่วนครับ สำหรับอาการที่ควรเฝ้าระวัง เมื่อสมองส่วนหลังมีปัญหาดังที่กล่าวมาทั้งหมด จะทำให้ทราบว่าปัญหาด้านการมองเห็น ซึ่งตัวผู้สูงวัยเองก็จะต้องช่วยเหลือตนเองด้วยการเฝ้าระวังตนเองด้วย ถ้าหากเกิดอาการสมองส่วนหลังที่ควบคุมการมองเห็น ถ้าเสียหายจะเห็นผลชัดตรงนี้ จะทำให้มองไม่เห็นบางส่วนของภาพ เหมือนมีจุดบอด หรือมืด ๆ อยู่ในภาพที่มอง เช่น เห็นภาพแต่ขาดด้านซ้ายหรือขวาไป เห็นภาพเบลอหรือไม่ชัด เหมือนตาฝ้าหรือสายตาสั้นลงอย่างรวดเร็ว เห็นภาพซ้อน หรือมองภาพแล้วรู้สึกแปลก ๆ เช่น เห็นเป็น 2 ภาพซ้อนกัน หรือรู้สึกว่าวัตถุอยู่ผิดที่ มองเห็นแต่ “แปลความหมายไม่ได้” หรือเห็นตัวหนังสือ แต่ “อ่านไม่ออก” ทั้งที่เคยอ่านได้ หรือมองสิ่งของบางอย่าง แต่ไม่รู้ว่าคืออะไร เช่น เห็นแว่น แต่เรียกเป็นโทรศัพท์ เป็นต้น นี่ก็เป็นอาการหนึ่งที่บ่งชี้ว่าสมองด้านหลังมีปัญหาละครับ

ส่วนปัญหาเรื่องการทรงตัว สมองส่วนนี้เกี่ยวข้องกับการควบคุมท่าทางด้วย เช่น มีอาการเดินเซ เดินไม่ตรง หรือเหมือนจะล้ม หรือเดินแล้วเอียงข้างหนึ่งข้างใด หรือทรงตัวไม่อยู่โดยไม่มีเหตุผล มีอาการเวียนหัว บ้านหมุน หรืออยู่เฉย ๆ ก็รู้สึกว่าพื้นหมุน หรือวิงเวียนเหมือนจะล้ม หรือแม้แต่สับสนเรื่องทิศทางหรือสิ่งรอบตัว สมองส่วนหลังช่วยเรารู้ว่าอะไรอยู่ตรงไหน เดินหลงทางในบ้านตัวเอง เช่น เดินจะไปห้องน้ำแต่กลับเดินไปครัว หรือสับสนว่าประตูอยู่ตรงไหน จับของไม่ตรง หรือหยิบของไม่แม่น หยิบแก้วน้ำแล้วทำตก หยิบของจากโต๊ะผิดตำแหน่ง ถ้าสังเกตเห็นผู้สูงวัยมีอาการแปลก ๆ ด้านสายตา แต่ไปตรวจกับจักษุแพทย์ (หมอตา) แล้วบอกว่า “ตาไม่ได้ผิดปกติ” สิ่งนี้อาจไม่ใช่ปัญหาที่ตา แต่เป็นปัญหาที่ “สมอง” แน่นอนว่าต้องพาไปพบ แพทย์ระบบประสาท (หมอเฉพาะทางด้านสมอง) เพื่อตรวจด้วย MRI หรือ CT Scan เพื่อดูว่าสมองส่วนหลังมีปัญหาหรือไม่? จำไว้ว่า ยิ่งตรวจเร็ว ยิ่งรักษาและป้องกันการเสื่อมถาวรได้ดีกว่าครับ

พอจะกล่าวได้ว่า อาการที่มองไม่เห็นหรือปัญหาสายตาของท่านผู้ใหญ่ที่มาพบผมในวันนั้น ผมคิดว่าน่าจะเป็นอาการที่เกิดจากสมองมากกว่าปัญหาสายตา ซึ่งตัวผมเองก็ไม่กล้าที่จะบอกท่านหรือลูกของท่านตรง ๆ เพราะผมไม่ใช่แพทย์ เพียงแต่ชอบสืบค้นหาบทความมาอ่านเท่านั้นเองครับ