ปัญหาแผนที่ ที่สร้างความขัดแย้งเขตแดนไทย-กัมพูชา

เมื่อพูดถึงปัญหาเส้นเขตแดนไทย-กัมพูชา หลายคนอาจคิดว่าเป็นประเด็นทางการเมืองหรือประวัติศาสตร์ที่ซับซ้อน แต่หากมองลึกลงไป จะพบว่ารากเหง้าของความขัดแย้งที่ยืดเยื้อมา 120 ปีนี้ เกิดจาก "ความแตกต่างระหว่างแผนที่มาตราส่วน 1:50,000 กับ 1:200,000" ที่ทั้งสองประเทศใช้อ้างอิงในการกำหนดเขตแดนร่วมกัน

การประชุมคณะกรรมาธิการเขตแดนร่วมไทย-กัมพูชา ครั้งที่ 6 เมื่อวันที่ 15 มิถุนายน 2568 ที่กรุงพนมเปญ นายฬำ เจีย รัฐมนตรีผู้รับผิดชอบกิจการชายแดนกัมพูชา ได้ประกาศจุดยืนอย่างเด็ดขาดว่า กัมพูชาจะใช้เฉพาะแผนที่มาตราส่วน 1:200,000 ตามเจตนารมณ์ของอนุสัญญาฝรั่งเศส-สยาม ปี 1904 และ 1907 เท่านั้น และปฏิเสธแผนที่ฝ่ายไทยที่วาดขึ้นเองฝ่ายเดียวอย่างสิ้นเชิง

เพื่อเข้าใจถึงสาเหตุที่ความแตกต่างของแผนที่มาตราส่วน 1:50,000 กับ 1:200,000 สามารถสร้างปัญหาได้มากมายขนาดนี้ เราต้องเริ่มต้นจากการทำความเข้าใจความหมายของมาตราส่วนแผนที่ก่อน

แผนที่มาตราส่วน 1:50,000 ที่ไทยใช้อ้างอิง หมายความว่า 1 เซนติเมตรบนแผนที่จะเท่ากับ 50,000 เซนติเมตร หรือ 500 เมตรในความเป็นจริง การมีมาตราส่วนที่ละเอียดเช่นนี้ทำให้แผนที่แสดงรายละเอียดของภูมิประเทศได้อย่างชัดเจน เห็นถึงเนินเขา ลำธาร แม้กระทั่งเส้นทางเล็กๆ ได้อย่างแม่นยำ ซึ่งเหมาะสำหรับการกำหนดเขตแดนที่ต้องการความแม่นยำสูง

ในทางตรงข้าม แผนที่มาตราส่วน 1:200,000 ที่กัมพูชายืนยันใช้ หมายความว่า 1 เซนติเมตรบนแผนที่เท่ากับ 200,000 เซนติเมตร หรือ 2 กิโลเมตรในความเป็นจริง แผนที่ชุดนี้มีรายละเอียดน้อยกว่าแผนที่ไทยถึง 4 เท่า แต่ในขณะเดียวกันก็สามารถครอบคลุมพื้นที่ได้กว้างขวางกว่า ทำให้เหมาะสำหรับการมองภาพรวมของบริเวณกว้าง

ความแตกต่างที่สำคัญยิ่งกว่ามาตราส่วนคือระบบการฉายภาพ (Projection System) ที่แต่ละแผนที่ใช้ แผนที่มาตราส่วน 1:50,000 ของไทยใช้ระบบ Mercator Projection ซึ่งเป็นระบบที่ใช้พื้นผิวของรูปทรงกระบอกในการแปลงจากโลกทรงกลมมาเป็นแผนที่เรียบ ระบบนี้ได้รับความช่วยเหลือทางเทคนิคจากสหรัฐอเมริกา และมีคุณสมบัติเด่นในการแสดงระยะทางและทิศทางได้อย่างถูกต้องแม่นยำ

หากต้องการเดินทางจากจุดหนึ่งไปยังอีกจุดหนึ่งบนแผนที่ Mercator Projection เราสามารถวัดระยะทางและกำหนดทิศทางได้อย่างแม่นยำ แต่ข้อจำกัดของระบบนี้คือขนาดของภูมิประเทศอาจมีการผิดเพี้ยนไป โดยเฉพาะในพื้นที่ที่อยู่ไกลจากเส้นศูนย์สูตร ยิ่งไปทางขั้วโลกเหนือหรือใต้ การผิดเพี้ยนจะยิ่งมากขึ้น

ในทางตรงข้าม แผนที่มาตราส่วน 1:200,000 ของกัมพูชาใช้ระบบ Sinusoidal Projection ซึ่งมีลักษณะเหมือนการหั่นเปลือกส้มแล้วแผ่ออกบนพื้นผิวเรียบ หรือบางคนเปรียบเทียบว่าเหมือนรูปหัวหอม ระบบ Sinusoidal Projection นี้เป็นผลงานของนักสำรวจฝรั่งเศส มีจุดเด่นในการแสดงขนาดและพื้นที่ของภูมิประเทศได้อย่างถูกต้องแม่นยำ ทุกช่องสี่เหลี่ยมบนแผนที่จะมีพื้นที่เท่ากันเมื่อเปรียบเทียบกับความเป็นจริง

คุณสมบัติของแผนที่ Sinusoidal Projection ทำให้เหมาะสำหรับการคำนวณพื้นที่ การวางแผนการใช้ที่ดิน หรือการประเมินทรัพยากรธรรมชาติ แต่ข้อเสียคือระยะทางที่วัดได้จากแผนที่อาจไม่ตรงกับความเป็นจริง โดยเฉพาะเมื่อวัดระยะทางแนวทแยงหรือในพื้นที่ที่อยู่ห่างจากเส้นกึ่งกลางของแผนที่

ปัญหาใหญ่ที่สุดของการใช้แผนที่มาตราส่วน 1:50,000 กับ 1:200,000 ร่วมกันคือ เมื่อนำมาทาบกัน จะพบว่าไม่สามารถทาบได้อย่างสมบูรณ์ เนื่องจากความแตกต่างพื้นฐานของระบบการฉายภาพและคุณสมบัติที่แตกต่างกัน

เมื่อนักสำรวจพยายามใช้แผนที่ Mercator Projection ของไทยมาทาบกับแผนที่ Sinusoidal Projection ของกัมพูชา จะพบว่าเส้นเขตแดนที่ปรากฏบนแผนที่ทั้งสองชุดไม่ตรงกัน แม้จะอ้างอิงข้อมูลจากพื้นที่เดียวกันก็ตาม ความไม่ตรงกันนี้เกิดจากการที่แผนที่แต่ละชุดมีวิธีการแปลงข้อมูลจากโลกทรงกลมมาเป็นพื้นผิวเรียบที่แตกต่างกัน

ในบางพื้นที่ แผนที่ของไทยอาจแสดงให้เห็นว่าเส้นเขตแดนผ่านบริเวณหนึ่ง ขณะที่แผนที่ของกัมพูชาอาจแสดงว่าเส้นเขตแดนผ่านอีกบริเวณหนึ่งที่เลื่อนไปหลายร้อยเมตรหรือแม้กระทั่งหลายกิโลเมตร การเลื่อนนี้ไม่ได้เกิดจากความผิดพลาดในการสำรวจ แต่เป็นผลมาจากความแตกต่างพื้นฐานของระบบการทำแผนที่

เมื่อใช้แผนที่มาตราส่วน 1:50,000 กับ 1:200,000 ในการกำหนดเส้นเขตแดนเดียวกัน ความแตกต่างที่เกิดขึ้นสามารถส่งผลต่อพื้นที่หลายตารางกิโลเมตรได้ ในบางจุด เส้นเขตแดนตามแผนที่ของไทยและกัมพูชาอาจห่างกันถึงหลายกิโลเมตร สิ่งนี้หมายความว่า มีพื้นที่มากมายที่ทั้งสองประเทศต่างอ้างสิทธิ์ ทำให้เกิดเป็น "เขตพิพาท" ขึ้น

พื้นที่เขตพิพาทเหล่านี้ไม่ใช่แค่เส้นบนแผนที่ แต่เป็นพื้นที่จริงที่มีป่าไม้ แหล่งน้ำ ทรัพยากรธรรมชาติ และที่สำคัญคือมีประชาชนอาศัยอยู่ การที่ไม่สามารถกำหนดเส้นเขตแดนได้อย่างชัดเจน ส่งผลต่อการบริหารจัดการพื้นที่ การให้บริการสาธารณะ และสิทธิของประชาชนในพื้นที่ชายแดน