เจาะงานวิจัยสุดช็อก 'มิจฉาชีพหลอก' คนไทย 1 ล้านคดี เสียหายเฉียดแสนล้าน

ธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ได้จัดการเสวนาสำคัญในงาน BOT Symposium 2025 "เท่าทันภัยการเงิน" เมื่อวันที่ 19 กันยายน 2568 ภายใต้หัวข้อ "สร้างภูมิคุ้มกันคนไทยจากภัยการเงิน" โดยมี ดร.ฐิติ ทศบวร หัวหน้ากลุ่มงานวิจัย สถาบันวิจัยเศรษฐกิจป๋วย อึ๊งภากรณ์ (PIER) และ รศ.ดร.นวลน้อย ตรีรัตน์ อาจารย์ประจำคณะเศรษฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เป็นวิทยากร

การเสวนาครั้งนี้มุ่งเน้นการนำเสนอหลักฐานเชิงประจักษ์และงานวิจัยเพื่อสร้างความตระหนักรู้ในวงกว้าง โดยมีการฉายภาพรวมของภูมิทัศน์ปัญหาภัยการเงินตลอดห่วงโซ่คุณค่า (Value Chain) และวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างภัยการเงินกับตัวบุคคล

ดร.ฐิติ ทศบวร: ภาพรวมความเสียหายและกลไกการหลอกลวง

ดร.ฐิติ ทศบวร  ได้เปิดเผยถึงสถานการณ์ภัยการเงินว่า แม้จะเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นมานานแล้ว แต่ด้วยการพัฒนาของอินเทอร์เน็ต โซเชียลมีเดียที่ทำให้คนที่ไม่รู้จักกันมีปฏิสัมพันธ์กันได้ และระบบชำระเงินที่สะดวก รวดเร็ว ทุกที่ทุกเวลา ทำให้ภัยการเงินขยับเข้ามาใกล้ชิดกับผู้คนมากขึ้นเรื่อย ๆ

ตั้งแต่มีการเก็บสถิติในปี 2565 พบว่ามีการแจ้งความคดีออนไลน์สะสมสูงถึง 1 ล้านคดี คิดเป็นมูลค่าความเสียหายรวมกว่า 9.8 หมื่นล้านบาท

รูปแบบการหลอกที่สร้างความเสียหาย

ดร.ฐิติชี้ว่า ในอดีตการหลอกแบบแอปดูดเงินได้ลดลงไปแล้วหลังภาคการเงินออกมาตรการป้องกัน แต่การหลอกลวงที่สร้างความเสียหายในปัจจุบันส่วนใหญ่คือ Authorized Push Payment หรือการที่เหยื่อมีเจตจำนงในการโอนเงินให้มิจฉาชีพเอง

• หลอกซื้อของออนไลน์ คิดเป็นเกือบครึ่งหนึ่งของจำนวนคดีทั้งหมด
• หลอกลงทุน เป็นประเภทที่สร้างมูลค่าความเสียหายรวมสูงที่สุด

จากการวิเคราะห์สถิติพบว่า ผู้เสียหายส่วนใหญ่มีอายุระหว่าง 25-30 ปี อย่างไรก็ตาม ปัจจัยเชิงบุคคล เช่น เพศ การศึกษา หรือรายได้ ไม่ได้เป็นตัวชี้วัด ว่าใครจะถูกหลอกง่ายเป็นพิเศษ

มิจฉาชีพใช้ "อาวุธทางจิตวิทยา" เพื่อสร้างสถานการณ์ที่เหมาะสมกับคนแต่ละคน เช่น สร้างความกลัวหรือความโลภ เพื่อบดบังการตัดสินใจอย่างมีสติ โดยผู้ที่ยังไม่ตกเป็นเหยื่อคือผู้ที่ "ยังไม่เจอ" มิจฉาชีพที่มาหลอกได้ถูกท่า ถูกเวลา ถูกจังหวะเท่านั้น

การจัดการภัยการเงินตลอดห่วงโซ่การหลอกลวง

ดร.ฐิติ ได้นำเสนอการปรับปรุงกลไกในทุกขั้นตอนของอาชญากรรม:

1. จุดแรก: แพลตฟอร์ม (Platform)

• แพลตฟอร์มถือเป็นปราการด่านแรกที่ต้องป้องกันมิจฉาชีพไม่ให้เข้าถึงเหยื่อ
• Facebook ถูกกล่าวถึงในการแจ้งความมากที่สุดถึง 65%
• แม้ว่าบางแพลตฟอร์มจะเริ่มมีมาตรการ เช่น การสกรีนแชทข้อความที่มีการส่งเบอร์บัญชี และการตรวจสอบกับฐานข้อมูลตำรวจ หรือกำหนดให้ผู้ลงโฆษณายืนยันตัวตน แต่ก็ยังไม่เพียงพอ
• พบว่า 20% ของการหลอกลวงเป็นการใช้หลายแพลตฟอร์ม (Multi-platform) โดยเฉพาะการ หลอกลงทุน ซึ่งใช้หลายแพลตฟอร์มสูงถึงประมาณ 50%

ข้อเสนอ: ต้องมีการประสานงานให้แพลตฟอร์มร่วม แชร์และใช้ข้อมูล กับตำรวจ เพื่อให้มีมาตรการความเข้มงวดเทียบเท่ากันทุกแพลตฟอร์ม มิฉะนั้นมิจฉาชีพจะไหลไปสู่แพลตฟอร์มที่อ่อนแอกว่า

2. จุดที่สอง: ธนาคาร (Transaction)

•  ธุรกรรมแต่ละประเภทมีความเสี่ยงไม่เท่ากัน แต่มาตรการของธนาคารที่ใช้คำเตือนทั่วไปทำให้เกิด "Warning Fatigue" (ความอ่อนล้าจากคำเตือน)

ข้อเสนอ: ธนาคารต้องทำให้การเตือนมีประสิทธิผลมากขึ้นด้วย 2 วิธี คือ

• แม่นยำขึ้น: ต้องแยกประเภทความเสี่ยงให้มากขึ้น โดยอาศัยการ แชร์ข้อมูลข้ามธนาคาร (Cross Bank) เช่น อายุบัญชีปลายทาง ประวัติอาชญากรรม หรือพฤติกรรมการเปิดบัญชี เพื่อนำมาคำนวณ Transaction Risk Score (คะแนนความเสี่ยงของธุรกรรม)
• มีบริบทมากขึ้น: แทนที่จะเตือนทั่วไป ควรกำหนดข้อความเตือนที่เฉพาะเจาะจงกับธุรกรรมนั้น ๆ เช่น "คุณกำลังโอนเงินไปบัญชีที่เพิ่งเปิดได้ไม่นาน" หรือ "การโอนเงินนี้เป็นไปเพื่อจุดประสงค์ใด" เพื่อให้ลูกค้ามีเวลาหยุดคิด

3. จุดที่สาม: การแจ้งความ (Reporting)

• เหยื่อใช้เวลาถึง 18 ชั่วโมง นับจากทำธุรกรรมสุดท้ายกว่าข้อมูลจะเข้าระบบแจ้งความ ในขณะที่บัญชีม้าแถวแรกโอนเงินต่อไปเพียงแค่ 2 นาที เท่านั้น
• มีผู้เสียหายเพียง 10% เท่านั้นที่มาแจ้งความ (อีก 10% แจ้งธนาคาร แต่ไม่แจ้งความ, 80% ไม่ทำอะไรเลย) ตัวเลขความเสียหายที่เห็นจึงเป็นเพียง ยอดของภูเขาน้ำแข็ง
• สาเหตุหลักของการไม่แจ้งความ: ต้นทุนการแจ้งความสูงกว่าประโยชน์ที่ได้รับ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเหยื่อรู้สึก อับอาย และกลัวถูก ตีตรา หรือดูถูกว่าไม่รู้เท่าทัน
• ความสำคัญของการแจ้งความ: การแจ้งความมีประโยชน์อย่างมากต่อผู้เสียหายคนอื่น ๆ ในอนาคต เพราะเป็นการ เพิ่มบัญชีม้าในฐานข้อมูล

ข้อเสนอ: ลดต้นทุนการแจ้งความ เช่น ทำให้การแจ้งความง่ายขึ้นผ่านแอปพลิเคชันธนาคาร และที่สำคัญคือ ลดการดูถูกเหยียดหยามเหยื่อ เพราะทุกคนสามารถโดนหลอกได้ทั้งนั้น

4. จุดที่สี่: การติดตามเงินและการบังคับใช้กฎหมาย

• การนำ พ.ร.ก. ไซเบอร์มาใช้ในปี 2565-2566 ทำให้เกิด Central Fraud Registry (CFR) ซึ่งกำหนดให้ผู้ประกอบธุรกิจแชร์ข้อมูลกันเพื่อตามเส้นทางเงิน
• การต่อเส้นทางเงินผ่าน CFR ทำให้ผู้กำหนดนโยบายเห็นพฤติกรรมมิจฉาชีพ (เช่น การเปลี่ยนจากถอนเงินผ่าน Digital Asset ไปเป็นการถอนผ่าน ATM เมื่อมีการออกกฎเกณฑ์)
• การแชร์ข้อมูลนี้ทำให้ อายุของบัญชีม้าแถวแรก ลดลงอย่างมีนัยสำคัญ จากประมาณ 3 วัน ในช่วงต้นปี เหลือเพียงประมาณ 10 กว่าชั่วโมง ในช่วงกลางปี ซึ่งช่วยลดความเสียหายเฉลี่ยต่อบัญชีลงได้เกือบครึ่ง
• ปัจจุบัน ภาระงานของเจ้าหน้าที่ตำรวจเพิ่มขึ้นอย่างมหาศาล เพราะมีคดีฉ้อโกงออนไลน์เฉลี่ยถึง 1,100 คดีต่อวัน (ในเดือนสิงหาคม) เทียบกับคดีเกี่ยวกับทรัพย์สิน 200 คดีต่อวัน

"การทำงานร่วมกันเป็นทีมโดยมี "การแชร์ข้อข้อมูล" เป็นแกนกลาง จะช่วยคุ้มกันเราจากภัยการเงินได้"ดร.ฐิติ ย้ำ

 

รศ.ดร.นวลน้อย ตรีรัตน์: ภัยการเงินที่เชื่อมโยงกับคนและผลกระทบที่มองไม่เห็น

รศ.ดร.นวลน้อย ตรีรัตน์  ได้นำเสนอผลการสำรวจประชากร 7,000 ตัวอย่าง ในช่วงปลายปี 2566 เพื่อวิเคราะห์ว่าใครคือเหยื่อของภัยการเงิน

ใครคือเหยื่อ? ผลสำรวจพบว่า

• 73% ของคนไทย ถูกมิจฉาชีพเข้าถึงในทางใดทางหนึ่ง
• ในกลุ่มที่ถูกเข้าถึง มีถึง 47% ที่ตกเป็นผู้เสียหาย
• Gen Boomer และ Gen X มักถูกหลอกผ่าน Call Center และการหลอกลงทุน
• Gen Y และ Gen Z มักตกเป็นเหยื่อของการหลอกซื้อของออนไลน์และการหลอกหา งานทำ
• การหลอกซื้อของออนไลน์ มีอัตราการตกเป็นผู้เสียหายสูงสุดถึง 80% ของผู้ที่ถูกเข้าถึง ในขณะที่ Call Center มีอัตราการตกเป็นผู้เสียหายต่ำที่สุดเพียง 9%

พฤติกรรมเสี่ยงและปัจจัยทางสังคม

• 13% ของคนไทย มีพฤติกรรมเสี่ยงบนโลกออนไลน์ (เช่น แชร์ลิงก์พนัน กดลิงก์โดยไม่ตรวจสอบ ผูกบัตรตัดเงินอัตโนมัติ) ซึ่งทำให้มีโอกาสตกเป็นผู้เสียหาย เพิ่มขึ้น 20%
• ผู้ชายที่ถูกเข้าถึงมีโอกาสตกเป็นผู้เสียหาย น้อยกว่าผู้หญิง 31%
• การติดตามข่าวสารช่วยลดโอกาสตกเป็นผู้เสียหายได้ถึง 43%
• ปรากฏการณ์ความประมาท: กลุ่มที่มีความรู้เรื่องมิจฉาชีพใกล้ตัว แต่เกิดความประมาท ทำให้มีโอกาสตกเป็นผู้เสียหาย เพิ่มขึ้น 14%

ความเสียหายที่วัดยาก (Hidden Costs)

รศ.ดร.นวลน้อย เน้นย้ำว่า นอกเหนือจากความเสียหายทางการเงินที่เฉลี่ยประมาณ 60,000 บาทต่อเคส (ข้อมูลจากการแจ้งความ) ยังมีความเสียหายที่วัดยากแต่ส่งผลกระทบหนัก ได้แก่:

1. ความเสียหายต่อความเชื่อมั่นในระบบดิจิทัล: 23% ของผู้เสียหายไม่เชื่อมั่นในระบบออนไลน์ และ 11% เลิกใช้แอปพลิเคชันทางการเงิน
2. ความเสียหายต่อจิตใจ: 14% ของผู้เสียหายโทษตัวเอง 3% หวาดกลัวการใช้ชีวิต และ 1% จำเป็นต้องพบจิตแพทย์ ซึ่งปัจจุบันยังไม่มีแนวทางที่ชัดเจนในการช่วยเหลือผู้เสียหายในด้านนี้

การตอบสนองของเหยื่อหลังเกิดเหตุ

หลังถูกหลอก พบว่ามีเพียง 10% เท่านั้นที่เลือกจะแจ้งความ ในขณะที่ 42% ยังคงติดต่อไปยังมิจฉาชีพเพื่อต่อรองแก้ไขปัญหา (มักพบในเคสหลอกซื้อของออนไลน์/หลอกลงทุน) และ 28% เลือกที่จะไม่ทำอะไรเลย ปัจจัยที่เพิ่มโอกาสในการแจ้งความคือ มูลค่าความเสียหายที่สูง (เพิ่มโอกาส 1.4 เท่า) และการทราบช่องทางร้องเรียน

ไซเบอร์อาชญากรรมคือ "อุตสาหกรรม"

รศ.ดร.นวลน้อย สรุปว่า อาชญากรรมไซเบอร์ได้พัฒนาไปสู่ "อุตสาหกรรม" (Cyber Crime Industry) ที่มีการแบ่งงานกันทำตลอดห่วงโซ่การผลิต (Value Chain) อุตสาหกรรมนี้เฟื่องฟูอย่างมากเพราะมี แรงจูงใจสูง เนื่องจากผู้ก่ออาชญากรรมได้รับผลประโยชน์สูงแต่มีต้นทุนต่ำและถูกจับได้ยาก

การสร้างภูมิคุ้มกันให้ผู้บริโภค

เนื่องจากมิจฉาชีพใช้อาวุธทางจิตวิทยา และสื่อนอกสถานที่อาจเข้าไม่ถึงกลุ่มเป้าหมายเนื่องจาก "Algorithm" ในโซเชียลมีเดียที่ทำให้คนอยู่แต่ในกลุ่มความสนใจของตัวเอง

"ดังนั้น แนวทางในการต่อสู้ที่ยั่งยืนคือการปิดช่องโหว่ที่ตัวผู้บริโภคเอง จำเป็นต้องมีการ สร้างภูมิคุ้มกันให้คนไทย โดยทำให้ผู้บริโภคเข้มแข็ง รู้เท่าทัน ไม่ประมาท ติดตามข่าวสาร และที่สำคัญคือ ฝึกฝนการป้องกันตัวทางจิตใจ เมื่อถูกโจมตี และลดพฤติกรรมเสี่ยงในโลกออนไลน์" อาจารย์นวลน้อย กล่าว