TDRI แนะเจรจาไทย-สหรัฐ ต้องไปให้ไกลกว่าการแก้ปัญหาเฉพาะหน้า

ดร. สมเกียรติ ตั้งกิจวานิชย์ ประธานสถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย หรือ TDRI ได้โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊ก "Somkiat Tangkitvanich" โดยได้ให้ความเห็นและข้อเสนอแนะในเรื่องการเจรจาระหว่างไทย -สหรัฐฯ โดยมีเนื้อหาข้อความทั้งหมดดังต่อไปนี้

ข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะของผมต่อกรอบแนวทางในการเจรจา 5 ข้อของไทยกับสหรัฐ ต้องไปให้ไกลกว่าแก้ปัญหาเฉพาะหน้า โดยมุ่งสู่การปรับโครงสร้างเศรษฐกิจ

 

รัฐบาลไทยวางกรอบแนวทาง 5 ข้อในการเจรจากับสหรัฐ โดยประกอบด้วย 

1. การเน้นความร่วมมือในอุตสาหกรรมที่เกื้อหนุนกัน เช่น การผลิตอาหารสัตว์เลี้ยง 
2. การเปิดตลาดสินค้าเกษตรเช่น ข้าวโพด ให้สหรัฐ โดยใช้โควตานำเข้าแบบยืดหยุ่น 
3. การเพิ่มการนำเข้าสินค้าที่จำเป็นจากสหรัฐ เช่น ก๊าซธรรมชาติและเครื่องบินพาณิชย์
4. การคัดกรองสินค้าส่งออกเพื่อป้องกันการสวมสิทธิ์จากประเทศที่สาม 
5. การเพิ่มการลงทุนของไทยในอุตสาหกรรมแปรรูปในสหรัฐ ทั้งนี้ตามที่ปรากฏเป็นข่าวในสื่อมวลชน  

 

โดยรวมแล้ว ผมเห็นด้วยกับกรอบแนวทางในการเจรจาดังกล่าว และเห็นว่าน่าจะพอตอบโจทย์ของรัฐบาลสหรัฐได้บ้าง เพราะจะช่วยลดการเกินดุลการค้ากับสหรัฐได้ระดับหนึ่ง  

 

ที่สำคัญกว่านั้นคือ หลายเรื่องในกรอบการเจรจาก็เป็นสิ่งที่ควรทำอยู่แล้ว เพราะเป็นประโยชน์ต่อคนไทยเองในหลายด้าน ไม่ว่าจะมีการเจรจากับสหรัฐหรือไม่ก็ตาม  

ผมมีข้อสังเกตและข้อเสนอแนะเพิ่มเติมต่อแนวทางในการเจรจา และการกำหนดนโยบายที่จะตามมาของรัฐบาลไทย เพื่อให้เกิดประโยชน์ต่อประเทศในระยะยาว มากกว่าการแก้ไขวิกฤติการค้าเฉพาะหน้า ดังนี้

1) การเปิดตลาดและลดภาษีในสินค้าเกษตร

แนวทางของรัฐบาลคือ ไทยจะเปิดตลาดและลดภาษีสินค้าเกษตร เช่น ข้าวโพดจากสหรัฐ โดยใช้ “โควตานำเข้าแบบยืดหยุ่น” เพื่อรักษาสมดุล ไม่ให้กระทบผู้ผลิตในประเทศ

ข้อสังเกตและข้อเสนอแนะ

การปลูกข้าวโพดเพื่อเป็นอาหารสัตว์ในอุตสาหกรรมปศุสัตว์ของไทยเป็นการผลิตที่ไม่สอดคล้องกับความได้เปรียบในเชิงเปรียบเทียบของประเทศ ทำให้ไม่สามารถแข่งขันในตลาดโลกได้ และต้องอาศัยการคุ้มครองด้วยโควตานำเข้า ซึ่งเป็นระบบที่ไม่มีความโปร่งใส และอยู่ได้ด้วยการค้ำจุนของกลุ่มผลประโยชน์ในธุรกิจเมล็ดพืช ปุ๋ยและยาปราบศัตรูพืช ซึ่งมีเกษตรกรเป็นลูกค้า 

ผลของการปลูกข้าวโพดในประเทศไทย ซึ่งภายหลังขยายไปประเทศเพื่อนบ้าน นอกจากจะไม่มีประสิทธิภาพ และทำให้ต้นทุนอาหารสัตว์สูงกว่าที่ควรจะเป็นแล้ว ยังทำให้เกิดปัญหาการเผาแปลงเกษตรในไทยและประเทศเพื่อนบ้าน อันเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดปัญหา PM 2.5 ซึ่งส่งผลเสียต่อสุขภาพของประชาชนในวงกว้าง และทำลายการท่องเที่ยวซึ่งเป็นธุรกิจหลักของประเทศ  

 

ทั้งนี้ ธนาคารโลกเคยประเมินว่า เฉพาะความเสียหายด้านสุขภาพของไทยจากปัญหา PM 2.5 ในแต่ละปีก็สูงถึง 4.5 หมื่นล้านดอลลาร์ (ประมาณ 1.5 ล้านล้านบาท) หรือ 3.9% ของ GDP แล้ว

ดังนั้นการยกเลิกโควตาในการนำเข้าข้าวโพดและถั่วเหลืองจะเกิดประโยชน์มหาศาลต่อทั้งการลดการเกินดุลการค้ากับสหรัฐ และยังเป็นประโยชน์ต่ออุตสาหกรรมปศุสัตว์ การท่องเที่ยว สิ่งแวดล้อมและที่สำคัญคือสุขภาพของประชาชน จึงเป็นสิ่งที่รัฐบาลควรดำเนินการอยู่แล้ว 
 

อย่างไรก็ตาม การยกเลิกโควตานำเข้าดังกล่าวจะส่งผลกระทบต่อเกษตรกรที่ปลูกข้าวโพดในประเทศไทย รัฐบาลจึงควรให้ความช่วยเหลือเกษตรกรในการปรับตัวอย่างเต็มที่ เพื่อไม่ให้กลุ่มผลประโยชน์ใช้เกษตรกรเป็นข้ออ้างในการขัดขวางการยกเลิกโควตาดังกล่าว 

 

ในระยะเปลี่ยนผ่าน นโยบายที่เหมาะสมของรัฐบาลไม่ควรเป็นการใช้ “โควตานำเข้าแบบยืดหยุ่น” เนื่องจากโควตาเป็นระบบที่มีปัญหามากในตัวเอง เพราะต้องพิจารณาว่าใครจะได้ผลประโยชน์จากโควตา ซึ่งเปิดช่องให้เกิดการใช้ดุลพินิจของเจ้าหน้าที่รัฐในการแสวงหาประโยชน์ และ “ความยืดหยุ่น” ที่มีอาจจะมากจนกลับไปเป็นโควตาแบบเข้มงวดได้อีกในอนาคต จึงควรเปลี่ยนโควตาเป็น “ภาษีนำเข้า” ซึ่งมีความโปร่งใสมากกว่า เอื้อต่อการแสวงหาผลประโยชน์น้อยกว่า และยังสร้างรายได้ให้แก่ภาครัฐ

2) คัดกรองสินค้าส่งออก 

แนวทางของรัฐบาลคือ ไทยจะคัดกรองสินค้าส่งออก เพื่อป้องกันการสวมสิทธิ์จากประเทศที่สาม ทั้งการตรวจสอบแหล่งที่มาของวัตถุดิบและโรงงานผลิต เน้นความโปร่งใสและปฏิบัติตามหลักเกณฑ์สากล เพื่อสร้างความเชื่อมั่นในฐานะคู่ค้า 

 

ข้อสังเกตและข้อเสนอแนะ

เป็นความจริงที่ การสวมสิทธิ์สินค้าที่นำเข้าจากประเทศที่สามให้กลายเป็นสินค้าไทย เพื่อหลบเลี่ยงภาษีในระดับสูงในการส่งออกไปสหรัฐ มีส่วนทำให้ไทยเกินดุลการค้าสหรัฐมาก จนเป็นเป้าหมายในการถูกเก็บภาษีนำเข้า

 

อย่างไรก็ตาม “การคัดกรองสินค้าส่งออก” เพื่อป้องกันการสวมสิทธิ์เป็นสิ่งที่ทำได้ไม่ง่าย และอาจทำให้การส่งออกโดยรวมประสบปัญหาล่าช้าไปด้วย นอกจากนี้หากรัฐบาลมุ่งคัดกรองเฉพาะสินค้าที่ส่งออกไปสหรัฐ แต่ไม่คัดกรองสินค้าที่ส่งออกไปตลาดอื่น เช่น ยุโรป ในอนาคตสินค้าไทยก็อาจจะเป็นเป้าหมายในการกีดกันการค้าจากตลาดดังกล่าวเช่นเดียวกัน

 

ทางเลือกที่น่าจะเหมาะสมกว่าและเป็นการแก้ไขปัญหาที่ต้นทางคือ “การคัดกรองการลงทุน” ที่ย้ายมาประเทศไทยเพื่อหลบเลี่ยงภาษีของประเทศปลายทาง เช่น สหรัฐ ซึ่งทำให้เกิดการนำเข้าวัตถุดิบและชิ้นส่วนจำนวนมากมาดำเนินการเล็กๆ น้อยๆ ในประเทศไทยก่อนจะส่งออกไปปลายทาง ทั้งนี้การลงทุนที่ทำให้เกิดปัญหาส่วนหนึ่งอาจเป็นการลงทุนที่ได้รับการ “ส่งเสริม” จากรัฐบาลไทยด้วย

 

ดังนั้น บีโอไอควรใช้หลักเกณฑ์ที่เข้มงวดมากขึ้นในการคัดกรองการลงทุนจากต่างประเทศ โดยให้การส่งเสริมเฉพาะโครงการที่สร้างมูลค่าเพิ่มในประเทศไทยอย่างแท้จริง เช่น สร้างงานรายได้ดีจำนวนมากแก่คนไทย คุ้มค่ากับภาษีที่ยกเว้นหรือลดหย่อนให้ 

 

การดำเนินการดังกล่าวจะก่อให้เกิดประโยชน์ทั้งด้านการค้า โดยทำให้ประเทศไทยเกินดุลการค้าต่อสหรัฐลดลง สินค้าที่ผลิตในไทยอย่างแท้จริงไม่ตกเป็นเป้าหมายที่ถูกเก็บภาษีในระดับสูง และช่วยให้ประเทศไม่สูญเสียรายได้ภาษีจากการส่งเสริมการลงทุนที่ไม่ก่อให้เกิดมูลค่าเพิ่มเพียงพอ

นอกจากคัดกรองการลงทุนใหม่แล้ว หน่วยงานรัฐที่เกี่ยวข้องควรเร่งตรวจสอบและเพิกถอนบัตรส่งเสริมการลงทุนที่ออกไปแล้ว หากพบว่าโรงงานถูกใช้ในการสวมสิทธิ์เพื่อส่งออก ตลอดจนเพิกถอนใบอนุญาตโรงงานที่ผลิตสินค้าที่ไม่ได้คุณภาพ เช่น เหล็กที่ไม่สอดคล้องกับมาตรฐานอุตสาหกรรม หรือโรงงานที่มีปัญหาสิ่งแวดล้อมและความปลอดภัย ดังที่ปรากฏเป็นข่าวอุบัติเหตุโรงงานบ่อยครั้ง

 

แทนที่จะคัดกรอง “สินค้าส่งออก” ไปสหรัฐอย่างเข้มข้นเพื่อประโยชน์ด้านการค้า รัฐบาลควรคัดกรอง “สินค้านำเข้า” มาไทยจากประเทศที่มีประวัติการผลิตสินค้าไม่ได้มาตรฐาน เช่น มีสารตกค้างในระดับสูงและเป็นอันตรายต่อผู้บริโภค เช่น ผักและผลไม้จำนวนมากที่ อย. เคยตรวจพบสารเคมีตกค้างเกินมาตรฐาน แต่ก็ยังปล่อยให้นำเข้ามาไทยอย่างต่อเนื่อง เช่นเดียวกันกับสินค้าอุตสาหกรรมที่ไม่ได้มาตรฐาน มอก. ที่สร้างความเสียหายแก่ผู้บริโภคและผู้ประกอบการไทยที่ถูกตัดราคาโดยไม่เป็นธรรม 

 

3) ข้อสังเกตและข้อเสนอแนะอื่นๆ 

รัฐบาลใช้รายงาน National Trade Estimate 2025 ของสหรัฐซึ่งประเมินอุปสรรคทางการค้าของไทย เป็นข้อมูลสำคัญในการกำหนดกรอบการเจรจา ซึ่งเป็นสิ่งที่เหมาะสม แต่ยังไม่ได้พิจารณาอุปสรรคทางการค้าและการลงทุนของไทยในอีกหลายเรื่องที่มีความสำคัญมากที่ระบุในรายงานดังกล่าว  

 

รัฐบาลควรใช้โอกาสนี้ในการลดอุปสรรคทางการค้าและการลงทุนของไทยตามที่ระบุรายงานดังกล่าว เนื่องจากนอกจากจะช่วยในการเจรจากับสหรัฐแล้ว ยังจะเป็นประโยชน์ต่อประเทศไทยเอง ดังนี้ 

 

• ยกเลิกการให้สินบน 30% จากเงินค่าปรับจากการทำผิดกฎหมายศุลกากร ซึ่งเป็นเหตุให้มีกรณีที่เจ้าหน้าที่บางคนแสวงหาผลประโยชน์ในทางไม่ชอบ โดยการยกเลิกสินบนดังกล่าวจะทำให้ระบบศุลกากรของไทยมีความโปร่งใสมากขึ้นและเอื้อต่อการทำธุรกิจของประชาชน
• ทบทวนกฎระเบียบด้านการนำเข้าและส่งออกสินค้าในหมวดปศุสัตว์ ซึ่งถูกสหรัฐตั้งข้อสังเกตมาก และหลายเรื่องก็เป็นเรื่องที่ภาคธุรกิจไทยเคยร้องเรียน โดยทบทวนให้กฎระเบียบเหล่านั้นอยู่บนพื้นฐานของหลักวิทยาศาสตร์และสอดคล้องกับมาตรฐานสากลอย่างแท้จริง ทั้งในส่วนบทบัญญัติและกระบวนการออกกฎระเบียบ เช่น สหรัฐชี้ว่าไทยประกาศใช้กฎระเบียบ ทั้งที่การรับฟังความคิดเห็นต่อกฎระเบียบนั้นยังไม่เสร็จสิ้น
• เปิดเสรีภาคบริการ โดยเฉพาะบริการโทรคมนาคมให้แก่สหรัฐและประเทศอื่น เพื่อเพิ่มการแข่งขันในสาขาดังกล่าว ซึ่งมีการควบรวมกิจการ ทำให้ค่าบริการแพงขึ้นจากการแข่งขันที่ลดลง และควรปฏิรูปกฎหมายการประกอบธุรกิจของคนต่างด้าวที่ใช้มานาน โดยเปลี่ยนจากแนวทางที่ให้นักลงทุนต่างชาติประกอบธุรกิจบริการได้เฉพาะที่ระบุไว้ (positive-list approach) มาเป็นการเปิดให้นักลงทุนต่างชาติประกอบธุรกิจบริการได้ทั้งหมด เว้นแต่ที่ระบุห้ามไว้ (negative-list approach)
• ขยายขอบเขตของการลดภาษีและเลิกโควตานำเข้ากับสินค้าอีกหลายรายการ เช่น กาแฟ ซึ่งทำให้ประเทศไทยขาดโอกาสในการสร้างมูลค่าเพิ่มจากอุตสาหกรรมคั่วเมล็ดกาแฟพันธุ์ดีสำหรับธุรกิจ Specialty Coffee ซึ่งในปัจจุบันต้องนำเข้าเมล็ดกาแฟที่คั่วแล้วจากประเทศในอาเซียนที่สามารถนำเข้าได้อย่างเสรี 

หากรัฐบาลดำเนินนโยบายได้อย่างเหมาะสมตามข้อเสนอข้างต้น ประเทศไทยจะไม่เพียงแก้ไขปัญหาวิกฤติการส่งออกเฉพาะหน้าที่เผชิญอยู่ แต่จะยังสามารถแก้ไขปัญหาเชิงโครงสร้างในบางด้าน ซึ่งทำได้ยากในสถานการณ์ปกติ แต่สามารถทำได้ในสถานการณ์พิเศษเช่นในปัจจุบัน