สัญญาณร้าย "ภาวะซึมเศร้าซ่อนเร้น" แม้รู้สึกเจ็บปวดแต่ยังยิ้ม

นายแพทย์ศิริศักดิ์ ธิติดิลกรัตน์ รองอธิบดีกรมสุขภาพจิต กล่าวว่า ปัจจุบันพบผู้ป่วยเป็นโรคซึมเศร้ากว่า 1.2 ล้านคนในประเทศไทย แต่นอกเหนือจากนี้หลายคนก็มีอาการแต่ไม่เข้าใจว่าตัวเองเป็นโรคซึมเศร้า หรืออีกนัยหนึ่งคิดว่าไม่เป็นอะไร จนอาการรุนแรง โดยบางคนอาจแสดงออกตรงข้ามเพื่อบอกว่ายังไหว เรียกว่า ภาวะซึมเศร้าซ่อนเร้น (Smilling depression)

อาการภาวะซึมเศร้าซ่อนเร้น

• การแสดงออกที่ไม่ตรงไปตรงมาของผู้ป่วย เมื่อรู้สึกเศร้า หดหู่ หงุดหงิด เก็บตัว อยากร้องไห้ กลับแสดงออกถึงความรู้สึกในทางตรงกันข้าม ได้แก่ การยิ้ม หัวเราะ คิดว่าไม่เป็นอะไร ในกรณีนี้ สิ่งสำคัญคือการสังเกตและเฝ้าระวังจากเพื่อน ครอบครัว หรือครู โดยเฉพาะการเฝ้าระวังผู้มีประวัติโรคซึมเศร้า
• การสังเกตตัวเองของผู้ที่ป่วยซึมเศร้างแฝงโดยไม่รู้ตัว เช่น ผู้ที่มีปัญหาในชีวิต มักจะมีพฤติกรรม เช่น นอนไม่หลับ กินไม่ได้ 

นายแพทย์ไกรสิทธิ์ นฤขัตพิชัย จิตแพทย์ และกรรมการผู้จัดการ โรงพยาบาลมนารมย์ กล่าวว่า ผู้ที่มีภาวะซึมเศร้าซ่อนเร้นมักไม่พบอาการซึมเศร้าที่ชัดเจน ผู้ป่วยโรคนี้หลายคนยังรับผิดชอบหน้าที่การงานได้ พูดจาทักทาย ยิ้มแย้มกับคนใกล้ชิดได้เหมือนไม่มีปัญหาอะไร แต่มักมีความวิตกกังวล ไม่มีความสุข พูดถึงหรือแสดงอาการเจ็บป่วยทางกายให้เห็นบ่อยๆ

เช่น ปวดหัว ปวดหลัง ปวดท้อง เจ็บหน้าอก หายใจไม่อิ่ม คลื่นไส้ ปั่นป่วนในท้อง หลายคนเมื่อไปพบแพทย์เพื่อตรวจหาสาเหตุของการเจ็บป่วยทางกาย ก็ไม่พบความผิดปกติทางกายใดๆ อย่างชัดเจน

ในบางรายอาจมีอาการทางพฤติกรรมแบบ Perfectionist ดังนี้

• ย้ำคิดย้ำทำหมกมุ่นกับความสมบูรณ์แบบ เพราะในระดับจิตใต้สำนึกของผู้ที่มีภาวะซึมเศร้าซ่อนเร้นจะมีความรู้สึกไม่มั่นคง สงสัย และไม่มั่นใจในคุณค่าของตัวเอง จึงพยายามทุ่มเท ทำทุกสิ่งทุกอย่างให้ดี สมบูรณ์แบบที่สุดตามมาตรฐานเพื่อให้ตนเองเป็นที่ยอมรับของผู้อื่น
• ถ้างานไม่ได้ผลตามที่คาดหวัง จะรู้สึกผิดหวังรุนแรง โกรธเกรี้ยวรุนแรง หงุดหงิดง่ายอย่างไม่สมเหตุสมผล
• อาจมีพฤติกรรม Workaholic ที่ทุ่มเทกับงานอย่างหนัก แบบหามรุ่งหามค่ำ กดดันตัวเองอย่างหนัก ไม่ยอมพักผ่อน เพื่อให้ได้ผลงานที่ดีเยี่ยม สมบูรณ์ที่สุด
• บางคนมีความความคาดหวังสูง หมกมุ่นในสิ่งที่ทำจนก่อให้เกิดความเครียดสะสม หรือปัญหาการนอนไม่หลับ จนต้องแก้ปัญหาด้วยการใช้เหล้า สุรา ยานอนหลับ หรือสารเสพติด

นายแพทย์ไกรสิทธิ์ กล่าวว่า ผู้ที่มีภาวะซึมเศร้าซ่อนเร้นยังคงทำงานได้ รับผิดชอบงานได้ แต่อาจไม่มีประสิทธิภาพเต็มที่ เนื่องจากความเครียด ความกังวลมากเกินไป ต่างจากผู้ที่เป็นโรคซึมเศร้า ที่มีอาการซึมเศร้าจนไม่สามารถรับผิดชอบต่อหน้าที่การงาน ครอบครัว หรือตนเองได้เลย

ผู้มีภาวะซึมเศร้าซ่อนเร้นมีสุขภาพจิตไม่แข็งแรง ทำให้ความสามารถในการรับมือกับปัญหา ความผิดหวังจากเหตุการณ์ที่คาดไม่ถึงที่เข้ามาในชีวิตจะทำได้ไม่ดี นำไปสู่การป่วยทางจิตใจต่อไป อาจถึงขั้นเป็นโรคซึมเศร้าได้ และหากไม่สามารถปรับตัวได้อีกก็อาจเกิดภาวะแทรกซ้อนถึงการฆ่าตัวตายก็เป็นได้

สำหรับการดูแลรักษาผู้ที่มีภาวะซึมเศร้าซ่อนเร้นอาจมีความยุ่งยาก เพราะมีผู้ป่วยกลุ่มนี้เป็นจำนวนมากไม่ยอมรับว่าตนเองมีภาวะเจ็บป่วยทางจิตใจ มองว่าตนเองเจ็บป่วยทางกายเท่านั้น จึงมักปฏิเสธการเข้าพบจิตแพทย์ และเลือกที่จะเก็บกดปัญหาเอาไว้ ดังนั้น การพาผู้ป่วยมาพบจิตแพทย์เพื่อได้รับการช่วยเหลือ ต้องอาศัยคนใกล้ชิดที่ผู้ป่วยเชื่อถือ ไว้วางใจ เข้าใจในตัวโรค และเกลี้ยกล่อมโน้มน้าวให้ผู้ป่วยยอมรับการช่วยเหลือได้ และการรักษาผู้ป่วยกลุ่มนี้ ไม่มีสูตรสำเร็จ วิธีการดูแลช่วยเหลือแต่ละรายอาจไม่เหมือนกัน 

อย่างไรก็ตาม เมื่อรู้สึกว่าคนใกล้ชิดมีปัญหา หรือแม้กระทั่งสังเกตตัวเองแล้วเข้าข่ายเฝ้าระวัง ควรทำแบบสำรวจภาวะซึมเศร้าและสุขภาพใจ หรือไปพบบุคลากรทางด้านสุขภาพจิตเพื่อไม่ให้สายเกินไปและเข้าสู่การรักษาได้อย่างทันท่วงที ทั้งสามารถขอรับคำปรึกษาที่สายด่วนสุขภาพจิต 1323 ฟรีตลอด 24 ชั่วโมง

ข้อมูลจาก กรมสุขภาพจิตและโรงพยาบาลมนารมย์