สั่งล้างบาง “ข้าวหอมพวง” ภาค 2 ฟังมุมมองเกษตรกรคิดอย่างไร

หากจำกันได้ ย้อนไปเมื่อวันที่ 25 มกราคม 2562 สภาเกษตรกรนครสวรรค์ ในขณะนั้นได้ส่งหนังสือไปยังกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ในยุคของนายกฤษฎา บุญราช  (คลิกอ่าน) เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรฯได้สั่งการให้เจ้าหน้าที่ไปตรวจสอบข้อเท็จริงที่อำเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค์ เป็นที่มาของการแจ้งเกิด "ข้าวหอมพวง" หรือ ข้าวหอมมะลิเวียดนาม ซึ่งในหมู่พ่อค้าข้าวจะเรียกว่า "ข้าวจัสมิน 85" ซึ่งให้ผลผลิตต่อไร่สูง เฉลี่ยประมาณ 800–1,000 กิโลกรัมต่อไร่ เป็นข้าวอายุสั้น ต้านทานโรค น้ำหนักดี ใช้ระยะเวลาการปลูก 90–95 วัน และในขณะนั้นมีราคารับซื้อข้าวเปลือกหอมพวงสูงกว่าข้าวขาวพื้นแข็งชนิด 5% ซึ่งข้าวชนิดนี้เป็นข้าวพื้นนุ่ม ตรงกับความต้องการตลาดทั้งในและต่างประเทศ

รวมทั้งโรงสีได้ให้ค่าเหยียบเบรก(ค่าเอาข้าวไปขาย)ตันละ 200 บาท ยิ่งเพิ่มแรงจูงใจให้ชาวนาปลูกข้าวชนิดนี้เพิ่มขึ้นตาม แต่ในที่สุดได้เกิดการดราม่าหน่วยงานราชการต้องการให้มีการกำจัดข้าวชนิดนี้ และสั่งให้โรงสีกดราคารับซื้อต่ำกว่าข้าวทั่วไป จนกระทั่งนำไปสู่การใช้กฎหมายกับชาวนา กลายเป็นดราม่าซ้อนดราม่า สุดท้ายราชการต้องยอมถอยไปหลับตาข้างหนึ่ง โดยพยายามที่จะหาพันธุ์ข้าวอื่นมาทดแทน แต่ดูเหมือน 4 ปีผ่านไป เรื่องดังกล่าวกลับมาประเด็นดราม่าใหม่อีกรอบ  ล่าสุด  ร้อยเอกธรรมนัส พรหมเผ่า รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ได้สั่งล้างบางข้าวหอมพวงอีกครั้ง “ฐานเศรษฐกิจ” สัมภาษณ์คนในวงการข้าวคิดเห็นต่อประเด็นนี้อย่างไร

เริ่มจาก นายปราโมทย์ เจริญศิลป์ นายกสมาคมชาวนาและเกษตรกรไทย กล่าวว่า "จะมาจับชาวนา ไม่เห็นด้วย สู้ไปหาพันธุ์ข้าวใหม่ ที่ตอบโจทย์มาให้ชาวนาปลูกดีกว่า เพราะถ้าชาวนามีพันธุ์ข้าวที่ดี เขาก็ไม่ไปปลูกหรอก(ข้าวหอมพวง) แต่นี่ไม่มีพันธุ์ข้าวที่ได้ผลผลิตเยอะ อายุสั้น และถ้าพันธุ์ข้าวเราดีจริง กรมการข้าวสามารถผลิตเมล็ดพันธุ์ที่ได้ผลผลิตตรงกับความต้องการจริง ชาวนาไม่ทำหรอก จะทิ้งข้าวพันธุ์นี้ทันที

วันพรุ่งนี้ (15 ธ.ค.66) ผมจะถามรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ที่จะลงมาพบกับพี่น้องชาวนา จะได้อธิบายให้ท่านเข้าใจว่าการที่ชาวนาต้องทำนาเป็นข้าวพันธุ์ต่างประเทศ เพราะได้ผลผลิตสูง มีต้นทุนต่ำ แต่ถ้าปลูกข้าวแล้วได้ผลผลิตน้อย จะไม่คุ้มทุน หากท่านทำพันธุ์ใหม่ออกมาได้จริง ชาวนาพร้อมที่จะเลิกปลูกข้าวพันธุ์ต่างประเทศทันที"

เช่นเดียวกับนาย ศักดา ศรีนิเวศน์ อดีตนักวิชาการเกษตรชำนาญการพิเศษ สำนักพัฒนาคุณภาพสินค้าเกษตร กรมส่งเสริมการเกษตร โพสต์ข้อความ ระบุถึงความกังวลว่า  มีพี่น้องชาวนา วิตกและถามมาว่า “ทราบว่าทางการจะออกกฎหมายมาเพื่อดำเนินคดีกับโรงสีที่รับซื้อข้าวสายพันธุ์ต่างประเทศที่ชาวนาปลูก” หากเป็นจริงตามนั้น ก็ให้รู้สึกเศร้าใจว่าเกิดอะไรขึ้นกับประเทศนี้ การที่ชาวนาเขาปลูกข้าวพันธุ์ต่างประเทศก็เนื่องจากให้ผลิตต่อไร่สูงกว่าข้าวของไทยถึงเท่าตัว และคุณภาพหุงต้มดี และตอบโจทย์ความต้องการของผู้บริโภค

ด้วยการลงทุนที่เท่ากันแต่ชาวนามีรายได้มากกว่าเดิม กลับห้ามปลูก ถ้าเราจะปล่อยให้ชาวนาไทยยากจนข้นแค้นเช่นนี้ตลอดไป ทั้ง ๆ ที่หน่วยงานที่รับผิดชอบของรัฐด้อยประสิทธิภาพ ไร้ขีดความสามารถในการผลิตพันธุ์ข้าวใหม่ ๆ ที่ให้ผลผลิตสูงและมีคุณภาพหุงต้มดี เพื่อเป็นทางเลือกให้กับภาคเกษตรและพี่น้องเกษตรกรไทย แต่เดิมเรามีพันธุ์ข้าวที่มีคุณภาพดีหลายสายพันธุ์ แต่ขาดการพัฒนาเพื่อการยกระดับสายพันธุ์เพื่อให้รักษาคุณภาพหรือยกระดับให้ดีขึ้น เช่นข้าวหอมมะลิ หรือแม้แต่ข้าวหอมปทุมธานี 1 ปัจจุบันคุณภาพก็เลวลง ทั้งปริมาณผลผลิต่อไร ความต้านทานโรคแมลง และความหอมนี่เราจะแก้ปัญหาของพี่น้องชาวนาไทยด้วยวิธีการแบบนี้กันหรือ ? ผลผลิต่อไร่ต่ำ ขาดทุน ข้าวราคาไม่ดีก็แจกเงิน คิดได้เพียงแค่นี้มาเป็นสิบ ๆ ปีแล้ว

ด้านนายรังสรรค์ สบายเมือง นายกสมาคมโรงสีข้าวไทย กล่าวว่า  ความจริงทำอะไรไม่ได้โดยพฤติกรรมเกษตรกรบ้านเราได้มีการปลูกอย่างแพร่หลายไปกันมากจนกำจัดไม่ได้ นอกเสียจากมีพันธุ์อื่นมาทดแทน หรือใกล้เคียง หรือดีกว่ามานำเสนอให้เกษตรกร จะสามารถเปลี่ยนใจไม่ปลูกข้าวพันธุ์นี้ได้ ซึ่งในขณะนี้มองแล้วน่าจะเป็นหนทางเดียว เพราะตอนนี้ต้องยอมรับแล้วปลูกไปทั่วประเทศแล้ว

“ตลาดตอนนี้ก็เป็นได้ ปลูกแล้วขายได้ ในขณะที่กรมการข้าวก็ทำพันธุ์โน้นพันธุ์นี้ ทำไมไม่ได้รับความนิยมจากชาวนา เพราะว่า ข้าวหอมพวง หรือข้าวหอมจัสมิน มีผลผลิตต่อไร่ดีโดยธรรมชาติ แล้วอายุการเก็บเกี่ยวไม่นานนัก แต่ถ้าออกมาตรการไม่ให้โรงสีรับซื้อ ก็จะยิ่งเดือดร้อนไปกันใหญ่ ดังนั้นวิธีเดียวก็คือจะต้องหาพันธุ์ข้าวโดยเร็วที่สุด ที่มีผลผลิตไม่แพ้ข้าวชนิดนี้ จะกำจัดได้โดยธรรมชาติ โดยไม่ต้องไปออกกฎระเบียบอะไรเลย"

ขณะที่นายนิทัศน์ เจริญธรรมรักษา นายกสมาคมการค้าเมล็ดพันธุ์ข้าวไทย  กล่าวว่า การที่จะห้ามเกษตรกรไปปลูกพันธุ์ข้าวที่คาดหวังว่าจะได้ผลผลิตและผลตอบแทนสูงสุด จะทำให้ชาวนาเสียโอกาสหรือไม่ เพราะเกษตรกรตัดสินใจเลือกซื้อเมล็ดพันธุ์ ได้มีการคำนวณอย่างดีแล้วว่าปลูกอะไรแล้วจะให้ผลตอบแทนสูงเพื่อจะไปจ่ายค่าปุ๋ย ค่ายา ค่าเช่านา แล้วเกรงว่าถ้าออกมาตรการนี้ไป ตัวเกษตรกรเองอาจจะไม่สบายใจ

 
“ผมว่าเป็นการสะท้อนให้เห็นว่าเราอยู่กันแบบนี้ไม่ได้แล้ว เราช้ามากเกินไปแล้วในการพัฒนาพันธุ์ข้าว ผมว่าโจทย์ในงานวิจัยนักปรับปรุงพันธุ์ของกรมการข้าวเก่งมาก แต่ว่าโจทย์ในงานวิจัย คงจะต้องมองดูที่ตัวเกษตรกรด้วย จะมองแค่คุณภาพและอัตลักษณ์ อย่างเดียวอาจจะไม่เพียงพอในปัจจุบันเพราะเกษตรกรทำนา 1 รอบ(นาปี) ผลตอบแทนไม่ได้มากเลย ส่วนใหญ่ขาดทุน ชาวนาเองก็จะหาวิธีหาตัวรอดได้จากสถานการณ์ที่ราคาไม่ได้ดีต่อเนื่อง และเรื่องโรคแมลงที่นับวันจะรุนแรงมากขึ้น เพราะฉะนั้นควรใช้เวลาหลังจากนี้ในการเร่งการพัฒนาวิจัยพันธุ์ เป็นทางออกที่ยั่งยืน และจากนี้ไปคงจะไม่ใช่ข้าวเวียดนามเท่านั้น  ล่าสุดเริ่มเห็นคนนำข้าวอินโดนีเซียมาปลูกแล้ว ซึ่งพิจารณาจากข้อมูลอินโดนีเซียก็มีการพัฒนาพันธุ์ข้าวแบบรวดเร็วเหมือนกันและการที่จะไปจับเป็นปลายเหตุ มองว่าไม่ใช่เป็นการแก้ปัญหาที่ถูกต้องและไม่มีประสิทธิภาพ”

นายนิทัศน์  กล่าวว่า ยังมองไม่ออกว่าจะไปห้ามเกษตรกรปลูกได้อย่างไร ถึงแม้จะไม่มีคนทำเมล็ดพันธุ์ขายเลย เกษตรกรก็จะนำไปเอาพันธุ์เกษตรกรในแปลงของตัวเอง หรือแปลงใกล้เคียง ก็ขยายปลูกกันต่อ ๆ ไป ซึ่งคุณภาพจะแย่ไปเรื่อย ๆ ดังนั้นควรนำมาถอดบทเรียนจะดีกว่า ว่าจะแก้ปัญหาระยะยาวได้อย่างไร “ข้าวไทย” อาจจะต้องกลับมาทบทวนว่า ไม่ใช่เน้นเรื่องคุณภาพอย่างเดียวแล้ว แต่ต้องมองถึงการปลูกแล้วทำให้เกษตรกรได้ผลตอบแทนที่สูงกว่าข้าวของประเทศอื่นได้อย่างไร