IBM x NASA ปล่อยโมเดล AI โอเพ่นซอร์ส “Surya” ช่วยทำนายพายุสุริยะ

IBM และองค์การ NASA เปิดตัวโมเดลปัญญาประดิษฐ์ขั้นสูงชื่อ Surya ซึ่งเป็น foundation model ด้านฟิสิกส์สุริยะ (heliophysics) ตัวแรกที่ผ่านการฝึกจากข้อมูลภาพความละเอียดสูงของดวงอาทิตย์ จุดประสงค์เพื่อช่วยนักวิจัยและผู้เชี่ยวชาญด้านอวกาศทำนายสภาพอากาศสุริยะที่อาจส่งผลกระทบต่อเทคโนโลยีที่โลกพึ่งพาอยู่ ไม่ว่าจะเป็นดาวเทียม การบิน พลังงานไฟฟ้า ไปจนถึงระบบสื่อสาร

โมเดลนี้ถูกเปิดให้ใช้งานแบบโอเพ่นซอร์สผ่านแพลตฟอร์ม Hugging Face พร้อมชุดข้อมูลฟิสิกส์สุริยะที่ใหญ่ที่สุดเท่าที่เคยมีการรวบรวม ถือเป็นก้าวสำคัญในการ “ประชาธิปไตยด้าน AI” เพื่อให้นักวิจัยทั่วโลกเข้าถึงและต่อยอดงานวิจัยด้านสภาพอากาศอวกาศได้ง่ายขึ้น

อันตรายจากดวงอาทิตย์

แม้ดวงอาทิตย์จะอยู่ห่างออกไปกว่า 150 ล้านกิโลเมตร แต่ผลกระทบต่อโลกเกิดขึ้นทันทีที่เกิดการปะทุสุริยะ (solar flare) หรือมวลสารโคโรนา (coronal mass ejection) ซึ่งสามารถทำให้ดาวเทียมเสียหาย ระบบ GPS ล่ม การบินต้องเปลี่ยนเส้นทาง หรือแม้แต่โครงข่ายไฟฟ้าล่มได้ ข้อมูลจาก Lloyd’s ระบุว่า หากเกิดพายุสุริยะรุนแรง ความเสียหายทางเศรษฐกิจอาจสูงถึง 2.4 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐ ใน 5 ปี และมีความเสี่ยงขาดทุนกว่า 17,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐจากเหตุการณ์สมมติพายุสุริยะใหญ่

Surya: AI พยากรณ์อากาศอวกาศ

Surya ถูกฝึกจากข้อมูลกว่า 9 ปี ของดาวเทียม Solar Dynamics Observatory ของ NASA ซึ่งบันทึกภาพขนาดใหญ่กว่าข้อมูล AI ทั่วไปถึง 10 เท่า นักวิจัยจึงต้องออกแบบสถาปัตยกรรมเฉพาะเพื่อจัดการข้อมูลมหาศาลนี้

จากการทดสอบเบื้องต้น Surya สามารถปรับปรุงความแม่นยำในการจำแนกการปะทุสุริยะได้ถึง 16% เมื่อเทียบกับวิธีเดิม อีกทั้งยังเป็นครั้งแรกที่โมเดล AI สามารถ “พยากรณ์เป็นภาพ” ว่าการปะทุจะเกิดตรงไหนบนพื้นผิวดวงอาทิตย์ล่วงหน้าถึง 2 ชั่วโมง

ความสามารถหลักที่ Surya ถูกทดสอบ ได้แก่

• ทำนายการเกิด solar flare

• พยากรณ์ความเร็วลมสุริยะ

• ประเมินสเปกตรัม EUV ของดวงอาทิตย์

• คาดการณ์การก่อตัวของบริเวณที่มีการปะทุสูง

นักวิจัยเปรียบ Surya เสมือน “พยากรณ์อากาศสำหรับอวกาศ” ที่จะช่วยให้นักวิทยาศาสตร์และหน่วยงานด้านโครงสร้างพื้นฐานเตรียมพร้อมรับมือพายุสุริยะได้ทันท่วงที ไม่เพียงแต่เป็นความก้าวหน้าทาง AI แต่ยังเป็นก้าวสำคัญในการปกป้องอารยธรรมที่พึ่งพาเทคโนโลยีอย่างยิ่งยวด

ความร่วมมือ IBM – NASA

โมเดล Surya เป็นส่วนหนึ่งของความร่วมมือระหว่าง IBM และ NASA ที่พัฒนา foundation model สำหรับวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อมและอวกาศ ก่อนหน้านี้ทั้งสององค์กรได้เปิดตัว Prithvi ซึ่งเป็นโมเดลด้านภูมิสารสนเทศและพยากรณ์อากาศบน Hugging Face เช่นกัน เพื่อเปิดทางให้นักวิทยาศาสตร์และชุมชนเทคโนโลยีทั่วโลกต่อยอดไปสู่การสร้างเครื่องมือพยากรณ์ในระดับภูมิภาคและอุตสาหกรรมต่าง ๆ