“กับดักรายได้ปานกลาง” เมื่อ 108 ประเทศยึดโมเดลเศรษฐกิจเก่า
ทำไมประเทศกำลังพัฒนาถึงยากจะก้าวข้ามกับดักรายได้ปานกลาง ค้นหาคำตอบผ่านมุมมองผู้เชี่ยวชาญระดับโลก และบทเรียนจากประเทศที่ประสบความสำเร็จในการหลุดพ้นจากกับดักนี้
ตาม รายงานการพัฒนาโลกประจำปี 2024 ของธนาคารโลก “กับดักรายได้ปานกลาง” ยังคงเป็นภาระของประเทศต่างๆ กว่า 100 ประเทศทั่วโลก แต่ “กับดักรายได้ปานกลาง” คืออะไรกันแน่? และที่สำคัญกว่านั้น ประเทศต่างๆ จะสามารถเอาชนะหรือหลีกเลี่ยงกับดักนี้ได้อย่างไร
สิ้นปี 2023 ธนาคารโลกจัดประเภทประเทศที่มีรายได้ปานกลางเป็นเศรษฐกิจที่มีรายได้มวลรวมประชาชาติ (GNI) ต่อหัวอยู่ในช่วง 1,136 ถึง 13,845 ดอลลาร์สหรัฐฯ ภายในกลุ่มนี้ ประเทศต่างๆ สามารถจำแนกประเภทเพิ่มเติมได้อีกเป็น
- ประเทศที่มีรายได้ปานกลางถึงล่าง (GNI ต่อหัวอยู่ที่ 1,136 ถึง 4,465 ดอลลาร์สหรัฐฯ)
- ประเทศที่มีรายได้ปานกลางถึงบน (GNI ต่อหัวอยู่ที่ 4,466 ถึง 13,845 ดอลลาร์สหรัฐฯ)
108 ประเทศ ติดอยู่ใน “กับดักรายได้ปานกลาง”
ปัจจุบัน ประชากรโลกประมาณ 75% อาศัยอยู่ในประเทศที่มีรายได้ปานกลาง โดยรวมถึงประชากรประมาณ 66% ที่อาศัยอยู่ในภาวะยากจนข้นแค้น ตามรายงานของธนาคารโลก รายงานยังระบุเพิ่มเติมว่า ประเทศที่มีรายได้ปานกลางมีส่วนรับผิดชอบต่อผลผลิตทางเศรษฐกิจทั่วโลกถึง 40%
ในปัจจุบันมี 108 ประเทศ ซึ่งรวมถึงประเทศที่มีเศรษฐกิจขนาดใหญ่ เช่น จีน บราซิล ตุรกี และอินเดีย ที่ติดอยู่ใน “กับดักรายได้ปานกลาง” ตามข้อมูลของธนาคารโลก
ก้าวข้ามสถานะรายได้สูงต้องใช้เวลาหลายชั่วอายุคน
รายงานของธนาคารโลกระบุว่า “กับดักรายได้ปานกลาง” คือสถานการณ์ที่ประเทศรายได้ปานกลางต้องเผชิญกับอุปสรรคสำคัญที่เกี่ยวข้องกับการเติบโตทางเศรษฐกิจ การแข่งขันด้านค่าจ้าง และนวัตกรรม และมักพึ่งพา นโยบายที่อาศัยการวัดประสิทธิภาพทางเศรษฐกิจแบบผิวเผิน
รายงานยังระบุเพิ่มเติมว่า สถานการณ์ดังกล่าวทำให้ประเทศรายได้ปานกลางมีแนวโน้มที่จะเกิดการชะลอตัวของการพัฒนาก่อนเวลาอันควร
กองทุนการเงินระหว่างประเทศ ระบุว่า ประเทศต่างๆ ที่ติดอยู่ในกับดักรายได้ปานกลาง ในช่วงหลายทศวรรษที่ผ่านมา พบว่าประเทศนั้นติดอยู่ระหว่างเทคโนโลยีขั้นสูงที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วของประเทศร่ำรวย และการแข่งขันในผลิตภัณฑ์ที่มีอายุมากจากประเทศยากจนที่มีค่าจ้างต่ำ
ธนาคารโลก ยืนยันว่า โอกาสการเติบโตของประเทศรายได้ปานกลางขึ้นอยู่กับความสามารถในการเพิ่มผลผลิตผ่านนวัตกรรม ซึ่งถือเป็นความสำเร็จที่ยากสำหรับเศรษฐกิจจำนวนมากที่จะบรรลุในระดับขนาดใหญ่ ยังมีการระบุเพิ่มเติมว่าสำหรับประเทศรายได้ปานกลางจำนวนมาก การบรรลุสถานะรายได้สูงอาจต้องใช้เวลาหลายชั่วอายุคน หากอัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจในปัจจุบันยังคงอยู่
หัวหน้านักเศรษฐศาสตร์ของธนาคารโลกและสมาชิกชุมชนหัวหน้านักเศรษฐศาสตร์ของฟอรัมเศรษฐกิจโลก กล่าวว่า ประเทศที่มีรายได้ปานกลางส่วนใหญ่ยังคงยึดติดกับแนวทางแบบศตวรรษที่แล้ว นั่นคือ นโยบายที่เน้นหนักไปที่การดึงดูดการลงทุน ซึ่งเทียบเท่ากับการขับรถด้วยเกียร์หนึ่งเท่านั้น ซึ่งต้องใช้เวลาเป็นนานกว่าจะถึงจุดหมายปลายทาง
การหลบหนีจากกับดัก
ในช่วงไม่กี่ทศวรรษที่ผ่านมา มีเพียงไม่กี่ประเทศเท่านั้นที่เติบโตจากประเทศที่มีรายได้ปานกลางไปเป็นประเทศที่มีรายได้สูง ซึ่งรวมถึงซาอุดีอาระเบีย ลัตเวีย บัลแกเรีย และเกาหลีใต้ เป็นต้น
ธนาคารโลกได้สรุปแนวทาง 3 ประการที่ประเทศต่างๆ สามารถปฏิบัติตามเพื่อหลีกเลี่ยง “กับดักรายได้ปานกลาง” ในรายงาน แผนดังกล่าวซึ่งเรียกว่า กลยุทธ์ 3i ประกอบด้วย
การปรับเทียบเชิงกลยุทธ์ของนโยบายเศรษฐกิจที่เกี่ยวข้องกับ การลงทุน การเสริมแรง และนวัตกรรม
ประเทศที่มีรายได้ต่ำ ควรเน้นที่การเพิ่มการลงทุนในระบบเศรษฐกิจเป็นหลัก ตัวอย่างเช่น ในปี 2001 โคลอมเบียเพิ่มการลงทุนในประเทศได้ โดยการปฏิรูปต่างๆ ซึ่งรวมถึงการจำกัดการใช้จ่ายของรัฐบาล การนำอัตราแลกเปลี่ยนแบบลอยตัวมาใช้ และการส่งเสริมความเป็นอิสระของธนาคารกลาง
เมื่อประเทศใดประเทศหนึ่งมีรายได้ปานกลางถึงต่ำแล้ว ควรปรับนโยบายต่างๆ เพื่อรองรับการผสมผสานการลงทุนและการเพิ่มเงินทุน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ควรเน้นที่ การขยายการใช้เทคโนโลยีขั้นสูง
เมื่อถึงระดับรายได้ปานกลางถึงสูงแล้ว ประเทศต่างๆ ควรเสริมการลงทุนและการเพิ่มนวัตกรรม รายงานระบุว่าการเพิ่มนวัตกรรมต้อง ปรับโครงสร้างองค์กร การทำงาน และการใช้พลังงานอีกครั้ง โดยเน้นที่เสรีภาพทางเศรษฐกิจ การเคลื่อนย้ายทางสังคม และการแข่งขันทางการเมืองให้มากขึ้น
รายงานของธนาคารโลกยกย่อง "เกาหลีใต้" ว่าเป็นตัวอย่างของประเทศที่ดำเนินกลยุทธ์ 3i ได้อย่างมีประสิทธิผล
ในช่วงทศวรรษ 1970 และ 1980 เกาหลีใต้ ปฏิรูปเพื่อส่งเสริมการลงทุนภาคเอกชนและนโยบายอุตสาหกรรมที่ส่งเสริมการใช้เทคโนโลยีและประสิทธิภาพการผลิต การเติบโตทางเศรษฐกิจในเวลาต่อมาก็เพิ่มขึ้น โดยรายได้ต่อหัวของเกาหลีใต้เพิ่มขึ้นจาก 1,200 ดอลลาร์ในปี 1960 เป็น 33,000 ดอลลาร์ในปี 2023
มีการกล่าวเสริมว่า เพื่อให้ได้สถานะรายได้สูง รัฐบาลในประเทศที่มีรายได้ปานกลาง จะต้องบังคับใช้นโยบายการแข่งขันที่สร้างสมดุลที่ดีระหว่างบริษัทต่างๆ ตั้งแต่บริษัทขนาดใหญ่ไปจนถึงบริษัทสตาร์ทอัพ
ผลประโยชน์จะยิ่งใหญ่ที่สุดเมื่อผู้กำหนดนโยบายให้ความสำคัญน้อยลงกับขนาดของบริษัทและให้ความสำคัญกับมูลค่าที่บริษัทนำมาสู่เศรษฐกิจมากขึ้น และเมื่อสนับสนุนการย้ายถิ่นฐานไปสู่ตำแหน่งที่สูงขึ้นของพลเมืองทุกคน แทนที่จะยึดติดกับนโยบายแบบรวมเป็นศูนย์เพื่อลดความไม่เท่าเทียมกันของรายได้
ประเทศที่มีรายได้ปานกลางเผชิญกับภาระที่หนักหนาสาหัส
ผู้เชี่ยวชาญทราบว่าการบรรลุการพัฒนาเศรษฐกิจอย่างยั่งยืนในกลุ่มประเทศที่มีรายได้ปานกลางและน้อยไม่ใช่เรื่องง่าย โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อคำนึงถึงความไม่แน่นอนทางเศรษฐกิจที่ยังคงเป็นภาระต่อเศรษฐกิจโลก
ปัจจุบันประเทศที่มีรายได้ปานกลางต้องเผชิญกับภาระที่หนักหนาสาหัส ไม่ว่าจะเป็นจำนวนประชากรสูงอายุ ความขัดแย้งทางภูมิรัฐศาสตร์และการค้า และความจำเป็นที่จะต้องเร่งการเติบโตโดยไม่ทำลายสิ่งแวดล้อม
อ้างอิงข้อมูล