ความผิดทางอาญา คือ การกระทำที่มีผลกระทบต่อสังคมหรือคนส่วนใหญ่ของประเทศ เมื่อบุคคลใดกระทำความผิดทางอาญาจะต้องได้รับโทษตามกฎหมายแต่จะมากน้อยเพียงใดนั้นขึ้นอยู่กับความร้ายแรงของการกระทำความผิด ซึ่งอาจจะแบ่งเป็น 2 ลักษณะ คือ 1.ความผิดต่อแผ่นดิน 2.ความผิดอันยอมความกันได้ โทษอาญาที่ใช้ลงโทษแก่ผู้กระทำผิดมี 5 ประการเท่านั้น คือ ประหารชีวิต จำคุก กักขัง ปรับและยึดทรัพย์สิน ขณะที่ความรุนแรงของอาชญากรรม ในสังคมปัจจุบันมีมากขึ้น ทั้งที่เป็นอาชญากรรมธรรมดาและอาชญากรรมที่ทารุณโหดร้ายสะเทือนขวัญประชาชน ทำให้เกิดประเด็นวิพากษ์วิจารณ์ถึงบทลงโทษตามกฎหมายของไทยว่ามีความเหมาะสมเพียงใด
“สำนักงานกิจการยุติธรรม” ในฐานะหน่วยงานที่รับผิดชอบการดำเนินงานตามนโยบายด้านการพัฒนากฎหมายและกระบวนการยุติธรรมของประเทศ ร่วมกับ “สวนดุสิตโพล” มหาวิทยาลัยสวนดุสิต ได้สำรวจความคิดเห็นของประชาชนที่อยู่ในกรุงเทพมหานครและปริมณฑล จำนวนทั้งสิ้น 631 คน เพื่อให้ทราบถึงความคิดเห็นและเพื่อเป็นแนวทางพัฒนางานด้านกระบวนการยุติธรรมและกฎหมายให้มีประสิทธิภาพและประสิทธิผลมากยิ่งขึ้น สำรวจระหว่างวันที่ 25-31 มีนาคม 2559 สรุปผลได้ดังนี้
1.ในภาพรวม ประชาชนคิดว่าบทลงโทษตามกฎหมายของไทยมีความเหมาะสมเพียงใด?อันดับ 1 เหมาะสม 46.91% เพราะบทลงโทษตามกฎหมายที่บัญญัติไว้ผ่านการพิจารณากลั่นกรองมาแล้วอย่างละเอียดรอบคอบ การลงโทษตามกฎหมายมีหลายประเภท ขึ้นอยู่กับความหนัก เบาของโทษ ทั้งนี้เพื่อมุ่งเน้นให้ผู้กระทำผิด เกิดความตระหนัก คิดได้ และปรับปรุงพฤติกรรมเพื่อไม่ให้เกิดการทำผิดซ้ำอีก ฯลฯ อันดับ 2 ไม่เหมาะสม 32.33% เพราะ ที่ผ่านมามีหลายคดีที่เป็นข่าวดัง ผู้กระทำผิดมักได้รับการช่วยเหลือหรือลดโทษจากหนักเป็นเบา บางครั้งแค่โทษจำคุกหรือโทษปรับ ก็ไม่อาจนำมาใช้ได้กับความผิดในบางเรื่อง อยากให้บทลงโทษมีความชัดเจน เด็ดขาด เป็นมาตรฐาน เพื่อให้ผู้กระทำผิดเกิดความเข็ดหลาบ ไม่กล้ากระทำผิดอีก ฯลฯ อันดับ 3 ไม่แน่ใจ 20.76% เพราะ ควรดูที่เจตนาของผู้กระทำผิดว่าเป็นการกระทำโดยตั้งใจหรือมาจากอารมณ์ชั่ววูบ ขึ้นอยู่กับความรุนแรงของแต่ละคดี ประชาชนส่วนใหญ่ไม่มีความรู้ความเข้าใจเรื่องกฎหมาย ไม่ได้ศึกษากฎหมาย จึงมักทำผิดโดยไม่ทราบหรือรู้เท่าไม่ถึงการณ์ ฯลฯ
2. ความผิดลักษณะใดที่ประชาชนคิดว่าควรมีบทลงโทษตามกฎหมายอย่างเด็ดขาดและจริงจัง อันดับ 1 การทำความผิดอุกฉกรรณ์ เช่น ฆ่าข่มขืน กระทำความผิดอย่างโหดร้ายทารุณ 89.04% อันดับ 2 ค้ามนุษย์ หรือ กักขังหน่วงเหนี่ยวและทรมาน 88.16% อันดับ 3 ค้ายาเสพติด สิ่งผิดกฎหมาย อาวุธเถื่อน 87.89% อันดับ 4 ความผิดทุจริตโกงกินเงินแผ่นดิน 80.73% อันดับ 5 เจ้าหน้าที่ใช้อำนาจอิทธิพลเป็นเครื่องมือหาผลประโยชน์ 79.26% อันดับ 6 ขับรถด้วยความคึกคะนองขาดจิตสำนึกทำให้ผู้อื่นเสียชีวิต 78.83% อันดับ 7 เมาแล้วขับทำให้ผู้อื่นเสียชีวิต 76.63%
3. สาเหตุสำคัญที่ทำให้คนทำความผิดไม่ถูกลงโทษ อันดับ 1 เจ้าหน้าที่ปล่อยปะละเลย ไม่เอาจริงเอาจัง 79.73% อันดับ 2 ช่องโหว่ทางกฎหมาย เช่น การลดโทษ รอลงอาญา การเยียวยาค่าเสียหาย 76.82% อันดับ 3 ความเหลื่อมล้ำทางสังคม เศรษฐกิจ เช่น การประกันตัว การจ้างทนายความ 76.51% อันดับ 4 การติดสินบน มีเรื่องผลประโยชน์เข้ามาเกี่ยวข้อง 75.54% อันดับ 5 อำนาจและอิทธิพล เช่น มาเฟีย การอุปถัมภ์ นักการเมือง 73.30% อันดับ 6 กฎหมายเอื้อมไม่ถึง เช่น การหลบหนี สร้างหลักฐาน 61.17% อันดับ 7 ผู้กระทำความผิดเป็นเด็กหรือเยาวชน 53.94%
4. ประชาชนคิดอย่างไร? กับประโยคที่ว่า “คุกมีไว้ขังคนจน” อันดับ 1 เห็นด้วย 60.23% เพราะ บ่อยครั้งที่เห็นคนจนมักถูกกลั่นแกล้ง ไม่ได้รับความเป็นธรรม ต้องมาเป็นแพะรับบาป คนจนไม่สามารถต่อสู้กับอำนาจเงินหรือผู้มีอิทธิพลได้ สภาพเศรษฐกิจ สังคมที่ย่ำแย่บีบบังคับให้คนจนต้องดิ้นรนเอาตัวรอด ฯลฯ อันดับ 2 ไม่เห็นด้วย 29.04% เพราะ ยังเชื่อมั่นและมั่นใจในกระบวนการยุติธรรมของไทย ไม่ควรเหมารวม ปัจจุบันสังคมให้ความสำคัญ ในเรื่องสิทธิเสรีภาพ ความเท่าเทียมมากขึ้น ไม่ว่าคนรวย คนจนก็ทำผิดได้ทั้งนั้น ฯลฯ อันดับ 3 ไม่แน่ใจ 10.73% เพราะ เป็นประเด็นที่มีคนพูดถึงโดยตลอด ส่วนตัวไม่เคยเกี่ยวข้องหรือใกล้ชิดเกี่ยวกับเรื่องนี้ ที่ผ่านมาภาครัฐเองก็มีปัญหาเรื่องงบประมาณ ค่าใช้จ่าย ต้องดูแลคนล้นคุก คดียาเสพติดมีมากขึ้น ควรฟังหูไว้หู ฯลฯ
5.ประชาชนคิดว่าบทลงโทษทางอาญาสถานหนัก(ประหารชีวิต) สามารถยับยั้งการก่ออาชญากรรมได้หรือไม่? อันดับ 1 ได้ 51.98% เพราะ เป็นบทลงโทษที่รุนแรง ทำให้คนเกิดความเกรงกลัว ไม่กล้าทำผิด ดูเป็นเยี่ยงอย่าง ช่วยป้องกันสังคมให้มีความปลอดภัยมากขึ้น ปัญหาอาชญากรรมลดลง บางครั้งอาจมีผลต่อรูปคดี ผู้กระทำผิดยอมรับสารภาพ ฯลฯ อันดับ 2 ไม่ได้ 30.69% เพราะ ปัจจุบันคนขาดคุณธรรมจริยธรรม ไร้จิตสำนึก มีภาวะทางจิตที่ผิดปกติ สภาพสังคม เศรษฐกิจที่เสื่อมโทรมมีผลต่อการก่ออาชญากรรม เป็นการแก้ปัญหาที่ปลายเหตุ ฯลฯ อันดับ 3 ไม่แน่ใจ 17.33% เพราะ มีทั้งผู้ที่เห็นด้วยและไม่เห็นด้วย หากตัดสินผิดพลาดใครจะรับผิดชอบ หลายประเทศรณรงค์เรื่องสิทธิมนุษยชนมากขึ้น หากกระบวนการยุติธรรมยังไม่เข้มแข็งพอ เจ้าหน้าที่ไม่เอาจริงเอาจัง ก็คงต้องพิจารณาให้รอบคอบกว่านี้ ฯลฯ