การใช้ชีวิตในโลกนี้ ย่อมต้องพบกับคนหลากหลายรูปแบบ ในทุกๆ สังคมล้วนมีทั้งคนดีและคนดีน้อย ปะปนกันอยู่ยอมเป็นธรรมดา
สังคมเพื่อนบ้าน สังคมที่ทำงานทุกๆ สังคมต่างมีปัจจัยที่แตกต่างกันก็จริง แต่สิ่งที่ไม่แตกต่างกันเลยนั้น คือ อุปนิสัยของคนในสังคมนั้นๆ
เมื่อถามถึงอุปนิสัย แน่นอนหลายคนอาจมองว่า ความรู้เป็นพื้นฐานปัจจัยที่ทำให้เกิดอุปนิสัย บ้างก็คิดเอาว่าเพราะการเลี้ยงดูจากครอบครัวเป็นจุดบ่มเพาะนิสัย
ในทางจิตวิทยานั้นเชื่อกันว่า ทุกนิสัยมักเกิดขึ้นจากสภาพแวดล้อมปัจจุบันเป็นเหตุกำหนด
บางคนแต่เดิมนิสัยเห็นแก่ตัวเมื่อได้มาอยู่ในสังคมที่มีแต่การให้ แนวคิดความคิดของเขาก็เปลี่ยนไปกลายเป็นผู้รู้จักให้ได้เช่นกัน
แต่สิ่งที่เราไม่ควรลืม นั่นคือ บุพกรรม มนุษย์สร้างกรรมในอดีตไว้ไม่เท่ากัน
คติพุทธศาสนากล่าวชัดเจนว่า ผู้สร้างทานบารมีมามากย่อมเป็นผู้มีโภคทรัพย์สมบัติมาก ผู้รักษาศีลมามากย่อมมีความงดงามทางผิวพรรณและใบหน้า
อุปนิสัยอาจเป็นเรื่องของจิตใจที่เกิดจากประสบการณ์จากอดีตชาติที่ฝั่งลึกแน่นแล้วเวียนติดกายติดมโนแห่งจิตมาด้วย
เราจึงมีมนุษย์มากมายหลากหลายแบบลักษณะ ในความหลากหลายนี้พระพุทธเจ้าได้ทรงตรัสอุปมาอุปมัยนิสัยของมนุษย์เอาไว้แค่เพียง 4 ลักษณะ
วิชาดูคนของพระพุทธเจ้าจึงแม่นยำที่สุด ใช้ได้ทุกยุคสมัยไม่มีเสื่อมใดๆ แม้วันนี้ก็นำเอามาใช้ได้ แล้วจะเห็นได้อย่างแจ่มชัดว่า อุปนิสัยของคนบนโลกนี้ไม่เคยเปลี่ยนตามกาลเวลาเลย
พระพุทธเจ้าตรัสเรื่องอุปนิสัยมนุษย์ว่า...
คนบางคน เหมือนมะม่วงผิวนอกสุกสดใส แต่เมื่อกินแล้วรสชาดหาได้อร่อยไม่
อุปมาอุปมัย คือ ดูภายนอกเรียบร้อย นุ่มนวลแต่นิสัยจิตใจหยาบกระด้าง เจ้าคิดเจ้าแค้น คอยเอาเปรียบผู้คนตลอดเวลา
ลักษณะของคนแบบที่ 2
คนบางคน เหมือนมะม่วงผิวนอกหยาบไม่สวยดำๆด่างๆ แต่เมื่อกินแล้วรสชาดอร่อยหอมหวาน
อุปมาอุปมัย คือ ดูภายนอกไม่เรียบร้อยพูดจาห้วนๆ แต่นิสัยจิตใจมีเมตตา ไม่เอาเปรียบผู้คนคอยช่วยเหลือแบ่งปันผู้ที่แย่กว่า
ลักษณะของคนแบบที่ 3
คนบางคน เหมือนมะม่วงผิวนอกสุกสดใสเมื่อกินแล้วก็อร่อยหอมหวานเหมือนผิวภายนอก
อุปมาอุปมัย คือ ดูภายนอกเรียบร้อยพูดจาไพเราะอ่อนหวาน นิสัยจิตใจก็ดีมีเมตตา ไม่เอาเปรียบผู้คนคอยช่วยเหลือแบ่งปันผู้อื่นเสมอ เรียกว่า ดีทั้งในดีทั้งนอก
ลักษณะของคนแบบที่ 4
คนบางคน เหมือนมะม่วงผิวนอกหยาบไม่สวยดำๆด่างๆ แต่เมื่อกินแล้วรสชาดก็ไม่อร่อยไม่หอมหวานใดๆเลย
อุปมาอุปมัย คือ ดูภายนอกหยาบกระด้างไม่เรียบร้อย ไม่นุ่มนวลนิสัยจิตใจก็หยาบกระด้างอีก เจ้าคิดเจ้าแค้น คอยเอาเปรียบผู้คนตลอดเวลา อันนี้เรียกว่า แย่ทั้งนอกแย่ทั้งใน
ที่นี่เราคบใคร ก็ทำใจกลางๆค่อยๆดูไปเรื่อยๆ อย่ารีบร้อน
อย่าเร่งรีบ อย่าเพิ่งตัดว่าเขาจะเป็นคนอย่างไรจนกว่า กาลเวลาจะนำพาความจริงมาให้เห็น
เพราะว่า กาลเวลาพูดแต่ความจริงเสมอ